Οι Γεωπολιτικοί Ελιγμοί της Άγκυρας και η Ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ: οι επιπτώσεις στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας.

Το τουρκικό κοινοβούλιο ενέκρινε και επίσημα, μετά την υπογραφή του Προέδρου Έρντογαν, το νομοσχέδιο για την ένταξη της Σουηδίας στον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) στις 23 Ιανουαρίου. Η ψηφοφορία αυτή ακολούθησε το πράσινο φως που έδωσε η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων του τουρκικού κοινοβουλίου τον περασμένο μήνα. Η εξέλιξη αυτή επήλθε δύο σχεδόν χρόνια μετά την αίτηση της Σουηδίας, μαζί με τη Φινλανδία για ένταξη στο ΝΑΤΟ, στις 16 Μαΐου 2022, λίγους μήνες μετά τη στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η Τουρκία και η Ουγγαρία πρόβαλαν ενστάσεις καθυστερώντας την ενταξιακή διαδικασία των δύο υποψηφίων σκανδιναβικών κρατών. Η Σουηδία κατηγορήθηκε εξ αρχής από την τουρκική πλευρά για την «προστασία» και την «υπόθαλψη» Κούρδων αυτονομιστών. Συγκεκριμένα, η Τουρκία κατηγορούσε τη Σουηδία ότι αποτελεί καταφύγιο για μέλη του ΕΚΚ (PKK), το οποίο η Άγκυρα θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση, καθώς και άλλων «αντικαθεστωτικών» που συνιστούν απειλή για την ασφάλειά της. Παρά τα διάφορα μέτρα που έλαβε κατά καιρούς η σουηδική κυβέρνηση, οι προσπάθειες κρίνονταν ανεπαρκείς από την τουρκική πλευρά. Λόγω της αργής, κατά την κυβέρνηση Έρντογαν, ανταπόκρισης της Σουηδίας στις τουρκικές επιφυλάξεις, η Φινλανδία έλαβε το πράσινο φως αρκετά νωρίτερα, προσχωρώντας στη συμμαχία στις 4 Απριλίου 2023, έχοντας έχοντας συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις της Τουρκίας.

Η Τουρκία ανέβαλε διαρκώς την έγκριση της σουηδικής υποψηφιότητας με πρόσχημα τα ανεπαρκή σουηδικά μέτρα. Συγχρόνως, παρέμενε ενεργό ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα, που όπως δείχνουν τα στοιχεία συνδέεται άμεσα με το τουρκικό εθνικό συμφέρον. Τον Οκτώβριο του 2021 η Τουρκία είχε υποβάλει αίτημα στις ΗΠΑ ζητώντας την προμήθεια και αναβάθμιση των αεροσκαφών F-16. Συγκεκριμένα, το αίτημα περιελάμβανε την αγορά 40 νέων F-16 Block 70/72 και 79 εργαλεία αναβάθμισης (με στόχο τη μετατροπή ορισμένων παλαιότερων F-16 σε Viper), ραντάρ ενεργητικής ηλεκτρονικής σάρωσης APG-83 τεχνολογίας AESA, συστημάτων ηλεκτρονικού πολέμου, αισθητήρων, οθονών πολλαπλών λειτουργιών για τα πιλοτήρια και νέου λογισμικού. Το αίτημα παρέμενε «παγωμένο», λόγω του ότι η Τουρκία είχε αγοράσει τα ρωσικά αντιαεροπορικά συστήματα S-400, για τα οποία οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ είχαν αντιρρήσεις. Το ζήτημα επανήλθε στο προσκήνιο κατά τη συζήτηση για την ένταξη των δύο Σκανδιναβικών κρατών στο ΝΑΤΟ.

Αρχικά, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Τουρκία είχαν διαχωρίσει τα δύο ζητήματα τονίζοντας πως το ένα δεν επηρεάζει τις εξελίξεις στο άλλο. Οι ισχυρισμοί αυτοί διαψεύστηκαν ουκ ολίγες φορές από την έναρξη των συζητήσεων για την προσχώρηση των δύο κρατών στη Συμμαχία. Οι ΗΠΑ απέφυγαν να ικανοποιήσουν το τουρκικό αίτημα, με την Τουρκία να αντιδρά αναβάλλοντας και καθυστερώντας τη διαδικασία της σουηδικής ένταξης.

Η Τουρκία ενέκρινε την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ στις 23 Ιανουαρίου 2024. Η εξέλιξη αυτή γέννησε το ερώτημα του για ποιόν λόγο η Τουρκία άλλαξε την επί σχεδόν δύο χρόνια στάση της, που συνδέθηκε εξ αρχής με την ικανοποίηση του αιτήματός της για την αγορά των αεροσκαφών F-16. Η απάντηση δόθηκε 4 μέρες αργότερα, όταν το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών ενημέρωσε το Κογκρέσο, όπως ορίζει η διαδικασία, σχετικά με την έγκριση του αιτήματος της Τουρκίας για την απόκτηση νέων F-16 και τον εκσυγχρονισμό όσων ζήτησε. Επιβεβαιώνοντας την άμεση συσχέτιση των δύο ζητημάτων, η ανακοίνωση του προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας, Ben Cardin, ο οποίος αντικατέστησε πριν λίγους μήνες τον Bob Menendez, ανέφερε μεταξύ άλλων: «Η έγκρισή μου στο αίτημα της Τουρκίας να αγοράσει μαχητικά F-16 εξαρτάται από την τουρκική έγκριση της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Αλλά μην κάνετε λάθος: αυτή δεν ήταν μια απόφαση που πήρα ελαφρά τη καρδία» και «Ανυπομονώ να ξεκινήσουμε αυτό το νέο κεφάλαιο στη σχέση μας με την Τουρκία […]». (ΑΠΕ-ΜΠΕ, 27/01/2024)

H συμφωνία με την Τουρκία περιλαμβάνει την πώληση 40 νέων μαχητικών αεροσκαφών F-16 και 79 εργαλεία εκσυγχρονισμού, μια συμφωνία συνολικής αξίας $23 δις. Όπως φαίνεται, η αμερικανική παραχώρηση ικανοποιεί σε πολύ μεγάλο βαθμό το αίτημα της Τουρκίας, όπως αυτό υπεβλήθη το 2021. Ταυτόχρονα, ως αντίβαρο και προσπάθεια διατήρησης της ηρεμίας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών ενημέρωσε το Κογκρέσο ότι ενέκρινε επίσης την πώληση 40 μαχητικών αεροσκαφών F-35 στην Ελλάδα, κόστους $8,6 δισ.. (BBC, 27/01/2024)

Αναφορικά με τις δύο συμφωνίες, το Κογκρέσο έχει 15 μέρες να αντιδράσει, μετά το πέρας των οποίων θα ακολουθήσουν διαπραγματεύσεις για την οριστικοποίηση των τεχνικών λεπτομερειών αλλά και των όρων χρηματοδότησης που θα έχει η κάθε συμφωνία αντίστοιχα.

Εκ του αποτελέσματος, η στρατηγική της Τουρκίας να συσχετίσει το ζήτημα της σουηδικής ένταξης στο ΝΑΤΟ με την πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-16, φάνηκε επιτυχημένη. Μένει να δούμε αν το Κογκρέσο θα εκφράσει ενστάσεις ή θα κυλήσει ομαλά η διαδικασία και για τις 2 χώρες. Σε κάθε περίπτωση, αναμένουμε να φανεί αν και κατά πόσο οι εν λόγω συμφωνίες θα αλλάξουν τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας αλλά και κατά πόσο θα μεταβάλλουν τις ισορροπίες και την κατανομή ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο.

Αθανασία Μουρίκη

Τριτοετής φοιτήτρια του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς

Μέλος της Ομάδας Έρευνας Τουρκίας του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

BBC News, “US Approves F-16 Fighter Jet Sale to Turkey Worth $23bn.”, 27 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: www.bbc.com/news/world-us-canada-68115978

Government Offices of Sweden, “Sweden and NATO” Government Offices of Sweden. Αναγνώστηκε στο: www.government.se/government-policy/sweden-and-nato/

Sariyuce, Isil, et al. “Turkish Parliament Approves Sweden’s NATO Membership Bid.”, CNN, 24 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: edition.cnn.com/2024/01/23/europe/turkey-vote-sweden-nato-intl/index.html

ΑΠΕ-ΜΠΕ, “ΗΠΑ: Ο Πρόεδρος Της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων Της Γερουσίας Ανάβει Το Πράσινο Φως Στην Πώληση F-16 Στην Τουρκία.”, 27 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: www.amna.gr/home/article/792498/IPA-O-proedros-tis-Epitropis-Exoterikon-Ypotheseon-tis-Gerousias-anabei-to-prasino-fos-stin-polisi-F-16-stin-Tourkia

ΑΠΕ-ΜΠΕ, “Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ Ενέκρινε Την Πώληση Μαχητικών Αεροσκαφών F-35 Στην Ελλάδα.”, 27 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: www.amna.gr/home/article/792499/To-Steit-Ntipartment-enekrine-tin-polisi-machitikon-aeroskafon-F-35-stin-Ellada

Ιωαννίδης Σταύρος, “Ανάλυση: Τι Περιλαμβάνει Το Τουρκικό Αίτημα Για F-16 Και Τι Αλλάζει Στην Ισορροπία Δυνάμεων.”, Η Καθημερινή, 11 Ιουλίου 2023. Αναγνώστηκε στο: www.kathimerini.gr/world/562514842/analysi-ti-perilamvanei-to-toyrkiko-aitima-gia-f-16-kai-ti-allazei-stin-isorropia-dynameon/