Η Αποχώρηση των Ρωσικών Ειρηνευτικών Δυνάμεων από το Ορεινό Καραμπάχ/Αρτσάχ και οι Επιδράσεις της στις ισορροπίες του Νοτίου Καυκάσου

Στις 17 Απριλίου, το Κρεμλίνο επιβεβαίωσε ότι οι ειρηνευτικές του δυνάμεις αποχωρούν από το Ορεινό Καραμπάχ/Αρτσάχ, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας νέας ισορροπίας ισχύος σε μια περιοχή που είχε χαρακτηριστεί για πολλά χρόνια ως πεδίο άσκησης της ρωσικής επιρροής. Οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις τοποθετήθηκαν στο Ορεινό Καραμπάχ/Αρτσάχ, μετά τη λήξη του πολέμου του 2020 και είχαν ως αποστολή τη διατήρηση της ειρήνης μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Έτσι θα μπορούσε να αποτραπεί ένας ακόμη πόλεμος στην ασταθή περιοχή του Καυκάσου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ρωσία παραδοσιακά επιδιώκει την ανάληψη διαμεσολαβητικού ρόλου στο εν λόγω περιφερειακό υποσύστημα, στο οποίο διαδραμάτισε κομβικό ρόλο τόσο στην περίοδο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας όσο και κατά τη σοβιετική εποχή.

Η είδηση της αποχώρησης φαίνεται να ικανοποιεί το Μπακού το οποίο θεωρεί ότι ενισχύεται η κυριαρχία του στην περιοχή και του παρέχει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Ωστόσο, ο Πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ προέβη σε μία προσεκτική δήλωση, αναφέροντας, μετά από συνάντηση με τον ρώσο ομόλογό του, πως η Ρωσία διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στον τομέα της περιφερειακής ασφάλειας στον Νότιο Καύκασο και στην ευρύτερη περιοχή της Ευρασίας.

Η αποχώρηση των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων από την περιοχή του Ορεινού Καραμπάχ είχε αρχικά προγραμματιστεί για τον Νοέμβριο του 2025. Ωστόσο, η ανακατάληψη της περιοχής από το Αζερμπαϊτζάν, τον Σεπτέμβριο του 2023, φαίνεται να καθιστά την παρουσία των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων άνευ πρακτικού αντικρίσματος.

Μετά την αποχώρηση των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων, η Αρμενία φαίνεται να αναγνωρίζει την αλλαγή στην ισορροπία ισχύος. Έτσι προέβη στην παραχώρηση ενός σημαντικού αριθμού παραμεθόριων οικισμών στο Μπακού, στις 19 Απριλίου. Η Αρμενία αντιλαμβάνεται πως βρίσκεται σε αδύναμη θέση λόγω της έλλειψης ισχυρών συμμαχιών καθώς και ότι για το Αζερμπαϊτζάν, η επιστροφή των οικισμών φαίνεται ότι αποτελεί βασική προϋπόθεση για την μελλοντική υπογραφή μιας ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ των δύο κρατών. Η πολιτική και στρατηγική σημασία αυτών των οικισμών οφείλεται στην εγγύτητά τους με τον κύριο αυτοκινητόδρομο της Αρμενίας και τα σύνορά της με τη Γεωργία.

Η Ρωσική επιρροή, επιπλέον, φαίνεται να αντισταθμίζεται από την όλο και πιο ορατή παρουσία της Τουρκίας, η οποία ενισχύει τη θέση της στον Καύκασο, παρέχοντας στήριξη στο Αζερμπαϊτζάν σε πολλαπλούς τομείς. Μετά την ήττα του κατά τον πρώτο πόλεμο στο Ορεινό Καραμπάχ/Αρτσάχ (1988-1994), το Αζερμπαϊτζάν έχει ενισχυθεί σημαντικά και στον στρατιωτικό τομέα. Το Μπακού έχει αποδείξει την ικανότητά του να επιλύει τα προβλήματά του αυτόνομα, βασιζόμενο στον νόμο του ισχυρότερου, όπως άλλωστε αυτό έγινε φανερό με την στρατιωτική του επίθεση στο Ορεινό Καραμπάχ/Αρτσάχ τον Σεπτέμβριο του 2023.

Για δεκαετίες, η Μόσχα επωφελούταν από τις συγκρουσιακές συνθήκες της περιοχής, τις οποίες αντιμετώπιζε ως ευκαιρία ανάληψης διαμεσολαβητικής δράσης και αύξησης της επιρροής της στον Νότιο Καύκασο. Η αποχώρηση των ειρηνευτικών δυνάμεων φανερώνει, μεταξύ άλλων, την εξασθένιση της επιρροής της Μόσχας. Τα μέσα ενημέρωσης, τα οποία δραστηριοποιούνται στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου φαίνεται να επιβεβαιώνουν την παραπάνω κατάσταση. Τα ίδια υποστηρίζουν ότι οι απαιτούμενοι πόροι για τη διεξαγωγή του πολέμου στην Ουκρανία δεν επιτρέπουν στη Ρωσία να διατηρήσει την επιρροή της στην περιοχή.

Παράλληλα, η Αρμενία έχει εκφράσει αμφιβολίες για την αξιοπιστία της Μόσχας ως σύμμαχο, ειδικότερα μετά την μη ανάληψη δράσης των ειρηνευτικών δυνάμεων που στάθμευαν στην περιοχή του Ορεινού Καραμπάχ/Αρτσάχ, κατά τη διάρκεια της επίθεσης του Αζερμπαϊτζάν τον Σεπτέμβριο του 2023. Έτσι ο Πρωθυπουργός Πασινιάν επιδιώκει τη σύναψη στενότερων σχέσεων με τη Δύση. Η Αρμενία, ως το κράτος που έρχεται αντιμέτωπο με τις επιπτώσεις της αύξησης της ισχύος του αναθεωρητικού γείτονά της υφίσταται συνεχή στρατιωτική πίεση, την οποία επιδιώκει να αντισταθμίσει, μέσα από προσπάθειες ανάπτυξης στενότερων σχέσεων με ισχυρά δυτικά κράτη, στο πλαίσιο του οράματος της απεξάρτησης από τη Μόσχα. Έτσι, η Αρμενία επιδιώκει να παρουσιάσει μία θετική εικόνα στις διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των συνόρων, καθώς η ίδια συμφωνεί να επιστρέψει στο Αζερμπαϊτζάν τα τέσσερα εγκαταλελειμμένα χωριά. Συγχρόνως, το Ερεβάν προωθεί μια νομικού χαρακτήρα αντεπίθεση εναντίον του Μπακού στο Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών, αιτούμενο να δικαστεί το Αζερμπαϊτζάν για μια σειρά από εγκλήματα πολέμου.

Η αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από το Ορεινό Καραμπάχ/Αρτσάχ δημιουργεί πολλά ερωτήματα που αξίζει να διερευνηθούν. Πρώτον, πώς επηρεάζει αυτή η κίνηση τις διμερείς σχέσεις Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας και ποια είναι τα πιθανά σενάρια εξέλιξής τους; Δεύτερον, ποια είναι η επίδραση της αποχώρησης αυτής στο μέλλον του περιφερειακού υποσυστήματος του Νότιου Καυκάσου, και τέλος, ποια θα είναι η αντίδραση των περιφερειακών δυνάμεων, δηλαδή της Τουρκίας και του Ιράν; Αυτά τα ερωτήματα ανοίγουν νέους ορίζοντες για την έρευνα και την κατανόηση των διεθνών σχέσεων στην περιοχή και χωρίς αμφιβολία θα μας απασχολήσουν το επόμενο διάστημα.

Δημήτρης Καραντώνης

Δευτεροετής φοιτητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, της Σχολής Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Μέλος της Ομάδας Έρευνας του Καυκάσου του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών.

Ενδεικτικές Πηγές

ABC News, «Russia quietly exits Nagorno-Karabakh seven months after Azerbaijani offensive, ceding its clout “for good”», 20 Απριλίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.abc.net.au/news/2024-04-20/russia-quietly-exits-karabakh-ceding-its-clout-for-good-/103749418   

Eurasianet, «Departure of Russian peacekeepers from Karabakh an outgrowth of strong ties between Baku and Moscow – Aliyev», 23 Απριλίου 2024.  Αναγνώστηκε στο: https://eurasianet.org/departure-of-russian-peacekeepers-from-karabakh-an-outgrowth-of-strong-ties-between-baku-and-moscow   

Gavin, G., «Russia announces total withdrawal of troops from Nagorno-Karabakh», Politico, 17 Απριλίου 2024. Αναγνώστηκε στο:  https://www.politico.eu/article/russia-withdrawal-troops-nagorno-karabakh-azerbaijan-armenia   

Grynszpan, E., & Vincent, F., «Azerbaijan asserts itself as a regional power», Le Monde, 24 Απριλίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/24/azerbaijan-asserts-itself-as-a-regional-power_6669367_4.html   

Al-Jazeera, «Russian peacekeepers start withdrawal from Azerbaijan’s Nagorno-Karabakh», 17 Απριλίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.aljazeera.com/news/2024/4/17/russian-peacekeepers-start-withdrawal-from-azerbaijans-nagorno-karabakh