Η Ένταξη του Ιράν στον Ο.Σ.Σ.: το γιατί και το αύριο 

Κατά τη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (Ο.Σ.Σ./S.C.O.) που συνήλθε στη Σαμαρκάνδη του Ουζμπεκιστάν στις 15 Σεπτεμβρίου 2022, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμίρ Αμπντολαχιάν ανακοίνωσε την υπογραφή Μνημονίου ένταξης του Ιράν στον εν λόγω Οργανισμό, στον οποίο η χώρα συμμετείχε με το καθεστώς του κράτους παρατηρητή ήδη από το 2005. Υπενθυμίζεται ότι ο Ο.Σ.Σ. ιδρύθηκε το 2001 με πρωτοβουλία της Κίνας ως «αντίδραση» στην επιρροή που ασκεί η Δύση στη διεθνή σκηνή. Στο πλαίσιο του Ο.Σ.Σ., η συνεργασία των κρατών-μελών έχει έντονη διακυβερνητική μορφή και εστιάζει στα πεδία της οικονομίας, της πολιτικής και της ασφάλειας.

Η ενεργότερη συμμετοχή του Ιράν σε περιφερειακούς οργανισμούς όπως ο Ο.Σ.Σ. αποσκοπεί να εξισορροπήσει τις τεταμένες σχέσεις που διατηρεί η Τεχεράνη με τα κράτη και τους οργανισμούς της Δύσης, εστιάζοντας στη διεύρυνση των τομέων συνεργασίας του (π.χ. εμπόριο) με κράτη της Ανατολής. Το γεγονός αυτό ενδέχεται να οδηγήσει το Ιράν σε ρήξη με την πολιτική αποστασιοποίησης από τους υφιστάμενους πόλους του διεθνούς συστήματος («Neither East, Nor West»). Λαμβάνοντας υπόψη και το τέλμα στο οποίο έχουν περιέλθει οι σχέσεις του Ιράν με τις Η.Π.Α., μετά από πολλαπλές αντιπαραθέσεις μεταξύ των δύο κρατών, είναι πιθανό το Ιράν να αναζητά εναλλακτικές που μπορούν να εγγυηθούν μια ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομία, αρκετά ανεξάρτητη από τις δυτικές αγορές. Οι κρίσεις στις σχέσεις της Τεχεράνης με το δυτικό κόσμο συνδέονται στενά με τις οικονομικές κυρώσεις που της έχουν επιβληθεί, με στόχο την παρεμπόδιση των προσπαθειών της για την απόκτηση πυρηνικών όπλων. Οι κυρώσεις αυτές είναι επιζήμιες για την οικονομία του Ιράν, ενώ ο περιορισμός των κινήσεών του το ωθεί στην προσχώρηση σε συνασπισμούς που δεν μετέχουν δυτικά κράτη. 

Το γεγονός ότι το Ιράν απέκτησε το καθεστώς κράτους-μέλους ενός περιφερειακού συνασπισμού τέτοιων διαστάσεων για πρώτη φορά μετά το 1979 αναμένεται να συμβάλει στην άμεση αύξηση των εμπορικών συναλλαγών του κυρίως με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας αλλά και με χώρες που δεν είναι ακόμα κράτη μέλη του οργανισμού (κράτη της Μέσης Ανατολής, του Καυκάσου και της Νότιας Ασίας). Το Ιράν αποτελεί, εξάλλου, έναν εκ των σημαντικότερων εξαγωγέων υδρογονανθράκων και παρόχων ενέργειας παγκοσμίως. 

Ακόμη, ενδέχεται να διευκολυνθούν οι διαβουλεύσεις ένταξης στον Οργανισμό ορισμένων περιφερειακών κρατών, τα οποία είναι πλούσια σε υδρογονάνθρακες, αυξάνοντας έτσι την εμπορική του δύναμη στην αγορά πετρελαίου και φυσικού αερίου. Σε επίπεδο περιφερειακής ανάπτυξης, τα κράτη-μέλη χαίρουν προνομιακής μεταχείρισης, καθότι εντάσσονται στα επενδυτικά σχέδια της Κίνας στο πλαίσιο της δημιουργίας του Δρόμου του Μεταξιού (B.R.I.). Λόγω της γεωγραφικής του θέσης το Ιράν μπορεί να αποτελέσει σημαντικό διαμετακομιστή προϊόντων προς τη Δύση  μέσω της αξιοποίησης των λιμανιών και των σιδηροδρομικών γραμμών που διαθέτει. Ταυτόχρονα, με τον τρόπο αυτό, δύναται να διασφαλίσει την αναβάθμιση των υποδομών της περιοχής, και την αντιμετώπιση των ενεργειακών προβλημάτων που παρατηρούνται στο βόρειο τμήμα της χώρας.

Παράλληλα, αναμένεται να ασκηθεί πίεση στον Ο.Σ.Σ. από τα κράτη-μέλη του οργανισμού για την ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων με το Αφγανιστάν, την καταπολέμηση διαφόρων μορφών διασυνοριακού εγκλήματος (διακίνηση ναρκωτικών ουσιών, προσώπων κ.ά.), και τη διαχείριση των προσφυγικών ροών και των εξτρεμιστικών κινημάτων, φαινόμενα τα οποία διαχέονται στην ευρύτερη περιφέρεια (spillover effect). Αξίζει, άλλωστε, να σημειωθεί ότι το Ιράν και το Πακιστάν μοιράζονται κοινά σύνορα με το Αφγανιστάν και φιλοξενούν το 85% των Αφγανών προσφύγων.

Ανακεφαλαιώνοντας, η αναζήτηση του Ιράν για συμμάχους ανάμεσα στα ισχυρότερα κράτη της Ευρασίας (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) προσδοκά κυρίως οικονομικά ανταλλάγματα. Αν, όμως, στο μέλλον η Τεχεράνη επιδιώξει την ουσιαστικότερη αλληλεπίδραση με αυτά τα κράτη, προκειμένου να εξισορροπήσει αποτελεσματικότερα τις πιέσεις που δέχεται από τη Δύση, τότε ίσως χρειαστεί να προβεί σε παραχωρήσεις στις περιφερειακές του αξιώσεις.

Άρτεμις Σπίνου

Φοιτήτρια (γ’ έτος) του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

H. Abdollahian (@Amirabdolahian), «سمرقند یادداشت تعهدات عضویت (…)», Twitter, 14 Σεπτεμβρίου 2022, https://twitter.com/Amirabdolahian/status/1570125106852298752

Υπουργείο Εξωτερικών του Ιράν, “FM Amirabdollahian’s tweet on Iran SCO membership”, 15 Σεπτεμβρίου 2022, https://en.mfa.gov.ir/portal/newsview/693339

Tehran Times. «Iran set to sign memorandum to become SCO member», 11 Σεπτεμβρίου 2022, https://www.tehrantimes.com/news/476649/Iran-set-to-sign-memorandum-to-become-SCO-member.

Paul Stronski και Richard Sokolsky, «Multipolarity in Practice: Understanding Russia’s Engagement with Regional Institutions», Carnegie Endowment for International Peace (Ιανουάριος 2020): 9.

Nazila Fathi, «What will SCO membership mean for Iran?», Middle East Institute, 28 Σεπτεμβρίου 2021, https://mei.edu/publications/what-will-sco-membership-mean-iran