Νέα ένταση στις σχέσεις Τουρκίας – Κίνας μετά τις συλλήψεις 6 υπόπτων για παρακολούθηση Ουιγούρων στην Κωνσταντινούπολη

Οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν, την Τρίτη 20 Φεβρουαρίου στην Κωνσταντινούπολη, 6 άτομα τα οποία κρίθηκαν ύποπτα για παρακολούθηση Ουιγούρων στην τουρκική επικράτεια, για λογαριασμό των κινεζικών υπηρεσιών πληροφοριών. Ειδησεογραφικά μέσα αναφέρουν πως είναι ύποπτοι για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με μέλη και οργανώσεις της κοινότητας των Ουιγούρων στην Τουρκία. Οι Ουιγούροι αποτελούν μουσουλμανική μειονότητα, τουρκικής προελεύσεως, η οποία ζει στην Βορειοδυτική Κίνα, στην περιοχή Σιντζιάνγκ ή «Ανατολικό Τουρκεστάν», όπως την αποκαλούν οι Ουιγούροι. Μεγάλος αριθμός Ουιγούρων έχει καταφύγει στο εξωτερικό προκειμένου να αποφύγει την συστηματική καταπίεση που δέχεται από την Κίνα. Υπολογίζεται πως στην Τουρκία ζουν περίπου 50.000 Ουιγούροι, οι οποίοι αποτελούν τη μεγαλύτερη κοινότητα Ουιγούρων εκτός από εκείνες που ζουν στα κράτη της Κεντρικής Ασίας.

Το ζήτημα των Ουιγούρων έχει αποτελέσει συχνά σημείο τριβής στις σχέσεις Τουρκίας και Κίνας, καθώς η μεν Κίνα το θεωρεί ζωτικό για την ασφάλειά της, ενώ οι Τούρκοι μοιράζονται ισχυρούς θρησκευτικούς και εθνοτικούς δεσμούς με τους Ουιγούρους. Οι σινο-τουρκικές σχέσεις άρχισαν να εντείνονται τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο της γενικότερης προσέγγισης της Τουρκίας με τα αντιδυτικά και αυταρχικά καθεστώτα της Ανατολής, όπως επί παραδείγματι η περίπτωση της Κίνας και της Ρωσίας. Η τάση αυτή εντάθηκε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 αλλά και την εξασθένιση της τουρκικής λίρας το καλοκαίρι του 2018. Καθώς το πρώτο επιδείνωσε τις σχέσεις της Τουρκίας με τις Η.Π.Α., η Τουρκία αναζήτησε και έλαβε οικονομική στήριξη από την Κίνα, με τη μορφή δανείων.  Παράλληλα, η Τουρκία από το 2015 συμμετέχει στην κινεζική πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (εφ’ εξής B.R.I.). Για την Τουρκία, η σύσφιξη των σχέσεών της με την Κίνα εξυπηρετεί και έναν ευρύτερο στόχο πέραν του οικονομικού, που δεν είναι άλλος από την προσπάθειά της να ακολουθήσει μια πιο ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική και να αναδειχθεί σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη.

Για την Κίνα, η συνεργασία με την Τουρκία εμπεριέχει οικονομικά οφέλη λόγω της στρατηγικής τοποθεσίας της δεύτερης που της επιτρέπει να δρα ως εμπορική γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για την πρωτοβουλία B.R.I., ιδίως μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Παράλληλα, η Κίνα προσπαθεί να επεκτείνει την πολιτική της επιρροή στην Μέση Ανατολή στο πλαίσιο του ανταγωνισμού της με τις Η.Π.Α., με πρόσφατο παράδειγμα την κινεζική μεσολάβηση μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν το 2023 η οποία οδήγησε σε αποκατάσταση των διμερών τους σχέσεων. Παρόλα αυτά πρέπει να σημειωθεί πως οι δύο χώρες έχουν διαφορετικές θέσεις στα περισσότερα περιφερειακά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων της Ουκρανίας και της Συρίας, καθιστώντας δύσκολη μία έντονη πολιτική προσέγγιση. Συνεπώς, η Τουρκία, παρά τις κατά καιρούς διαφωνίες της με τις Η.Π.Α., εξακολουθεί να είναι μέλος του Ν.Α.Τ.Ο. και η όποια προσέγγισή της με τη Ρωσία και την Κίνα δεν συνιστά πλήρη ρήξη με τη Δύση αλλά μία προσπάθεια της Τουρκίας να διατηρήσει σχέσεις και με τα δύο στρατόπεδα προκειμένου να αποκομίσει τα περισσότερα δυνατά οφέλη.

Επιστρέφοντας στο ζήτημα των Ουιγούρων, να σημειωθεί ότι το 2009 ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας, Έρντογαν, είχε περιγράψει την πολιτική των Κινέζων ενάντια στους Ουιγούρους ως «γενοκτονία». Μετά το 2010 και την βελτίωση των πολιτικών και οικονομικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, οι δηλώσεις της Τουρκίας έγιναν λιγότερο αυστηρές. Έτσι, το 2021 απέφυγε να υπογράψει κοινή δήλωση 40 κρατών του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε. που καλούσε σε λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της κατάστασης στην Σιντζιάνγκ. Παρόλα αυτά, το 2019, η Τουρκία είχε υποστηρίξει τους Ουιγούρους στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε., με αποτέλεσμα η Κίνα να κλείσει το προξενείο της στην Σμύρνη. Αντίστοιχα, στα τέλη του 2022, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Τσαβούσογλου, προέβη σε αυστηρές δηλώσεις κατά της Κίνας, πιθανώς λόγω των επικείμενων εθνικών εκλογών. Το κλίμα, ωστόσο, αντεστράφη πάλι με την συνάντηση του Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας και του κινέζου ομολόγου του τον Ιούλιο 2023, ίσως σε μία προσπάθεια της Άγκυρας να προσελκύσει επενδύσεις σε μία περίοδο επιδείνωσης της οικονομίας της. Φαίνεται, συνεπώς, ότι η πολιτική της Τουρκίας απέναντι στο ζήτημα των Ουιγούρων είναι αμφίσημη και επηρεάζεται από τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις της Τουρκίας τόσο στην εξωτερική όσο και την εσωτερική της πολιτική.

Πώς εξηγείται, λοιπόν, η απόφαση της Τουρκίας να προβεί σε αυτές τις συλλήψεις τη δεδομένη στιγμή; Η Τουρκία προσπαθεί το τελευταίο διάστημα να βελτιώσει τις σχέσεις της με τις Η.Π.Α.. Για το λόγο αυτό, συναίνεσε πρόσφατα στην ένταξη της Σουηδίας στο Ν.Α.Τ.Ο. ενώ στη συνέχεια οι Η.Π.Α. συμφώνησαν στην πώληση F-16 στην Τουρκία, λύνοντας δύο σημαντικά ζητήματα που απασχολούσαν για χρόνια τις διμερείς τους σχέσεις. Σε αυτό το πλαίσιο της μερικής εξομάλυνσης των σχέσεών της με τις Η.Π.Α., η σύλληψη κατασκόπων της Κίνας θα μπορούσε να είναι μία μικρή αλλά σημαντική ένδειξη καλής θέλησης προς τις Η.Π.Α.. Ενδεχομένως η κίνηση αυτή να αποτελεί και ένα δημόσιο μήνυμα προς το Πεκίνο πως η Άγκυρα δεν αποδέχεται τέτοιου είδους παρεμβάσεις εντός της επικράτειάς της, αλλά ούτε και την παραβίαση των δικαιωμάτων των Ουιγούρων. Αντίστοιχα μηνύματα έδωσε τις περασμένες ημέρες στην Γαλλία και το Ισραήλ με τη σύλληψη αρκετών ατόμων ύποπτων για κατασκοπία για λογαριασμό των χωρών αυτών.

Η νέα ένταση στις σχέσεις Τουρκίας-Κίνας, η οποία φανερώνει τη σημασία του ζητήματος των Ουιγούρων και για τις δύο πλευρές, δε θα μειωθεί όσο η πολιτική της Κίνας στη Σιντζιάνγκ συνεχίζεται. Ωστόσο, δεν αποτελεί καινούρια εξέλιξη στις σινο-τουρκικές σχέσεις. Παρά τις διαφωνίες τους, τόσο η Κίνα όσο και η Τουρκία βλέπουν αμοιβαία οικονομικά και στρατηγικά οφέλη από τις σχέσεις τους και συνεπώς δεν είναι πιθανή μια έντονη κλιμάκωση αυτού του συμβάντος. Παρόλα αυτά, οι διμερείς τους σχέσεις είναι πιθανότερο να επηρεαστούν μελλοντικά από τον εντεινόμενο ανταγωνισμό μεταξύ Η.Π.Α. και Κίνας, και πιο συγκεκριμένα, από το κατά πόσο θα μπορέσει η Τουρκία να συνεχίσει να ισορροπεί μεταξύ των δύο δυνάμεων.

Έλλη Κωστίκα

Τελειόφοιτη φοιτήτρια, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Μέλος της Ομάδας Έρευνας Κεντρικής Ασίας και Ρωσίας του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών.

Ενδεικτικές Πηγές

Akin, E., ‘Turkey detains 6 people suspected of spying on Uyghurs for China’, Al-Monitor, 20 Φεβρουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.al-monitor.com/originals/2024/02/turkey-detains-6-people-suspected-spying-uyghurs-china

Kayaoglu, B., ‘What message is Turkey signaling to China over Uyghurs’ espionage arrests?, Al- Monitor, 24 Φεβρουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.al-monitor.com/originals/2024/02/what-message-turkey-signaling-china-over-uyghurs-espionage-arrests

Reuters, ‘Turkey detains 7 suspected of selling information to Israel’s Mossad -official, 2 Φεβρουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.reuters.com/world/middle-east/turkey-detains-7-suspected-selling-information-israels-mossad-official-2024-02-02/

Reuters, ‘Turkey detains six suspected of spying on Uyghurs for China’, 20 Φεβρουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.reuters.com/world/turkey-detains-six-suspected-spying-uyghurs-china-2024-02-20/

Tash, A., ‘Turkey arrests Chinese nationals suspected of surveilling Uyghurs’, Radio Free Asia, 22 Φεβρουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.rfa.org/english/news/uyghur/arrests-02222024174056.html