Η Στροφή στις σχέσεις Η.Π.Α.- Ρωσίας: Εξελίξεις, αιτίες και επιπτώσεις για την Ουκρανία

Οι σχέσεις Μόσχας και Ουάσιγκτον, οι οποίες υπήρξαν εμφανώς τεταμένες τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πως διανύουν μια φάση διαφοροποίησης μετά την ανάληψη των καθηκόντων του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (Η.Π.Α.) Ντόναλντ Τραμπ, στις 20 Ιανουαρίου 2025.

Οι αλλαγές αυτές, έγιναν αισθητές εν όψει της αμερικανικής προεκλογικής περιόδου και της διαφαινόμενης αλλαγής στην εξουσία, με την πολιτική μεταβολή της αμερικανικής ηγεσίας από τους Δημοκρατικούς στους Ρεπουμπλικάνους. Αυτή η μεταβολή, έχει ήδη προκαλέσει, όχι μόνο την αποστασιοποίηση από την Ουκρανία, αλλά και την επαναξιολόγηση των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων. Ως αποτέλεσμα, η παραπάνω πολιτική μεταβολή δρα ως καταλύτης στη δυναμική του πολέμου, καθώς και στις γεωπολιτικές ισορροπίες σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του, ο υποψήφιος Πρόεδρος των Η.Π.Α., Ντόναλντ Τραμπ, εξέφρασε την επιθυμία να εξομαλύνει τις σχέσεις με τη Ρωσία και να περιορίσει τις εντάσεις στη διεθνή σκηνή, επιδιώκοντας συμφωνία εκεχειρίας και έναρξη ειρηνευτικών συνομιλιών για το Ουκρανικό με το Ρώσο Πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν. Σε αντίθεση με την επιθετική πολιτική των Δημοκρατικών που υποστήριζε ο πρώην Αμερικανός Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, ο Ντόναλντ Τραμπ ήρθε στις 12 Φεβρουαρίου 2025 σε τηλεφωνική επικοινωνία με το Ρώσο ομόλογό του. Το περιεχόμενο του τηλεφωνήματος αφορούσε  τη συζήτηση θεμάτων «κοινής λογικής» όπως τα χαρακτήρισε ο Τραμπ, με τα οποία οι δύο χώρες προτίθενται να συμμετέχουν σε ειρηνικές διαπραγματεύσεις προκειμένου να καταλήξουν σε λύσεις, τόσο στο ρωσο-ουκρανικό ζήτημα όσο και στο Μεσανατολικό. Αξιοσημείωτο είναι, ότι οι Η.Π.Α. έχουν εμμέσως αναλάβει το ρόλο του διαμεσολαβητή και επιχειρούν την έναρξη διαπραγματεύσεων μεταξύ των αντιμαχόμενων στρατοπέδων της σύρραξης, ώστε να ηρεμήσουν τα πνεύματα και να επέλθει συμβιβασμός.

Παράλληλα, ο Ρώσος Πρόεδρος πρότεινε στον Αμερικανό ομόλογό του συνεργασία στους τομείς εκμετάλλευσης και εξόρυξης των ρωσικών σπάνιων γαιών, ενώ δεν έχει καμία αντίρρηση για μια πιθανή συμφωνία Η.Π.Α.-Ουκρανίας για εξόρυξη ορυκτών. Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας, όμως, απορρίπτει κατηγορηματικά την εν λόγω πρόταση, λόγω έλλειψης των απαραίτητων αμυντικών εγγυήσεων και υποστήριξης που προσδοκά να δεχτεί από την Ουάσιγκτον. Για την Ουκρανία, η συμφωνία χωρίς εγγυήσεις ασφαλείας μπορεί να επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την ήδη έντονη αίσθηση της πολιτικής απομόνωσης και να δυσχεράνει τη θέση της στη διαπραγμάτευση με τη Ρωσία, ιδιαίτερα σε συνάρτηση με την εθνική ασφάλειά της. Η Ρωσία, αφενός για να μειώσει το οικονομικό και διπλωματικό κόστος και αφετέρου να πετύχει οικονομική ανάπτυξη, φαίνεται να αναγνωρίζει την κρισιμότητα μιας στρατηγικής στροφής στις διεθνείς της σχέσεις. Συνεπώς, η παραχώρηση αποθεμάτων της Μόσχας σε αργίλιο (αλουμίνιο) στις Η.Π.Α., δεδομένων των τεράστιων φυσικών κοιτασμάτων της Ρωσίας, δείχνει θετική διάθεση για την πορεία της οικονομίας της ενόψει του πολέμου κυρώσεων που υφίσταται, κυρίως από την Ευρώπη.

Εντούτοις, η διεθνής πολιτική σκηνή διαταράχθηκε, εξαιτίας της επίσκεψης και καταστροφικής συζήτησης του Βλαντίμιρ Ζελένσκυ στον Λευκό Οίκο, με τον Αμερικανό Πρόεδρο και τον αντιπρόεδρό του Βανς, να διαπληκτίζονται με τον Ουκρανό ηγέτη για τη λήξη των εχθροπραξιών και τις διμερείς συμφωνίες με τη Ρωσία. Ο Ζελένσκυ, πλέον ενήμερος για την επιθυμία των Η.Π.Α. να συνεργαστούν ενεργειακά και στρατηγικά με τη Ρωσία, φαίνεται να αναγνωρίζει πως εάν η Ουκρανία χάσει τον πόλεμο ή καταλήξει στη σύναψη μιας σε βάρος της ειρηνευτικής συμφωνίας, η ρωσική απειλή για την Ευρώπη και ιδιαίτερα για τις Η.Π.Α., οι οποίες είναι ο βασικός οικονομικός υποστηρικτής της Ουκρανίας, θα κορυφωθεί. Σε συνέχεια των σχολίων του Ουκρανού Προέδρου για μια δυνητική απειλή πολέμου, η οποία θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες και για τις Η.Π.Α., και τον Αμερικανό Πρόεδρο να απαντά θυμωδώς στη γενίκευση του πρώτου, ο Τραμπ φαίνεται να κατηγορούσε σε μια ανάρτησή του στα Μ.Μ.Ε. τον Ζελένσκυ, για εσκεμμένη καθυστέρηση της λήξης του πολέμου.

Πηγή: SAUL LOEB / AFP, 28 Φεβρουαρίου 2025.

Στην περίπτωση που δεχτούμε ότι η υπόνοια του Αμερικανού Προέδρου για ηθελημένη επιβράδυνση της κατάπαυσης του πυρός από τον Βολοντίμιρ Ζελένκυ ευσταθεί, τότε πιθανώς η αναβολή του τερματισμού του πολέμου να υφίσταται κυρίως λόγω της ανάγκης του Ουκρανού Προέδρου να διασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία της χώρας του όντας υπό την προστασία της ομπρέλας των Η.Π.Α., χωρίς να έχουν κατοχυρωθεί εγγυήσεις ασφαλείας υπέρ της Ουκρανίας. Με την παροχή της ζητούμενης βοήθειας, η τελευταία αναμένεται να έχει περισσότερες πιθανότητες να διαφυλάξει την ανεξαρτησία της και ίσως να ανακτήσει τα εδάφη της. Η έως πρόσφατα αδιάκοπη οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη των Η.Π.Α., ενίσχυε την αντίσταση απέναντι στη Ρωσία και ταυτόχρονα διασφάλιζε διεθνή αναγνώριση, χωρίς όμως να συνεπάγεται και διεθνή νομιμοποίηση, λόγω του έντονου σκεπτικισμού τρίτων χωρών για τις ηγεμονικές τάσεις που επιδεικνύει η ηγεσία των Η.Π.Α.

Μια εκπληκτική αλλαγή στην πολιτική των Η.Π.Α. έρχεται να ανατρέψει την πορεία πραγμάτων στο Ουκρανικό, με την Ουάσιγκτον να καταψηφίζει μαζί με τη Μόσχα ένα ψήφισμα (A/RES/ES-11/7 (2025)) της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), που καταδικάζει τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, φέρνοντας σε σύγκρουση τις Η.Π.Α. με τους Ευρωπαίους συμμάχους.

Πηγή: REUTERS/Shannon Stapleton, 25 Φεβρουαρίου 2025.

Αργότερα την ίδια ημέρα με το πρώτο ψήφισμα (A/RES/ES-11/7 (2025)), οι Η.Π.Α. ψήφισαν εκ νέου μαζί με τη Ρωσία στη Γενική Συνέλευση υπέρ ενός δικού τους ψηφίσματος (A/ES-11/L.11), το οποίο αποχαρακτήριζε τη Ρωσία ως επιτιθέμενη, πρότεινε «ταχεία λήξη της σύγκρουσης» και δεν αναφερόταν ρητά στην αναγνώριση της εδαφικής ακεραιότητας στην Ουκρανία, με τον Γάλλο Πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν να συμμερίζεται τη νέα θέση της Ουάσιγκτον. Το αμερικανικό ψήφισμα (A/ES-11/L.11) με τίτλο «Ο δρόμος προς την Ειρήνη», («Path to Peace») πέρασε στη Γενική Συνέλευση. του Ο.Η.Ε. με 10 ψήφους υπέρ (μαζί με την επιπρόσθετη τροπολογία της Ρωσίας (A/ES-11/L.12)) και 5 αποχές, ενώ οι ευρωπαϊκές τροπολογίες αποκλείστηκαν λόγω ρωσικού βέτο. Η Ρωσία αντιλήφθηκε την κίνηση των Η.Π.Α. ως ένα πράγματι «βήμα προς την ειρήνη», αλλά οι Γάλλοι και Βρετανοί διπλωμάτες το κατήγγειλαν ως ενθάρρυνση της επιθετικής συμπεριφοράς της Ρωσίας. Τελικά, οι Η.Π.Α. απείχαν από την ψηφοφορία στη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε., καθώς το ψήφισμά τους τροποποιήθηκε υπέρ της Ουκρανίας (A/RES/ES-11/8) και υπερψηφίστηκε στη Γενική Συνέλευση με 93 ψήφους και 8 ψήφους κατά του ψηφίσματος, ενώ υπήρξαν 73 αποχές και 19 μέλη δεν συμμετείχαν στην ψηφοφορία. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αναμενόμενο, εφόσον η Ουάσιγκτον θεωρούσε ότι μια εντονότερη στήριξη στην Ουκρανία θα κατέληγε σε κλιμάκωση με τη Μόσχα, και ίσως επέλεξε την αποχή ως μέσο διπλωματικής ισορροπίας.

Η πρόταση του ψηφίσματος των Η.Π.Α., στο οποίο δεν αναφέρεται η Ρωσία ως επιτιθέμενος, έμμεσα νομιμοποιεί τη ρωσική αφήγηση περί «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης», ενώ αντί να αποθαρρύνει και να κατηγορεί τη Ρωσία για σύρραξη, φαίνεται να χαρίζει ένα διπλωματικό «παράθυρο διαφυγής».

Ταυτόχρονα, ήδη από τις 10 Φεβρουαρίου, οι Η.Π.Α. είχαν ασκήσει πιέσεις για τερματισμό του πολέμου, μεταθέτοντας την ευθύνη στους Ευρωπαίους συμμάχους. Τους ζητούν με τον τρόπο αυτό να συμμετάσχουν δυναμικότερα στην επίλυση της σύρραξης. Η πίεση αυτή των Η.Π.Α., αντανακλά την επιθυμία της Ουάσιγκτον να ελαχιστοποιήσει την άμεση εμπλοκή της στο μέτωπο, ενώ ο Τραμπ έχει αφήσει να εννοηθεί ότι προκειμένου να τερματιστεί ο πόλεμος θα επιδιώξει συμβιβασμό με τη Μόσχα, ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται εδαφικές παραχωρήσεις από την Ουκρανία. Έτσι, η υιοθέτηση μιας λιγότερο επιθετικής στάσης από τις Η.Π.Α. θα μπορούσε να διευκολύνει τέτοιες διαπραγματεύσεις.

Παράλληλα, το αίτημα προς την Ευρώπη για ενεργότερη στήριξη στην ουκρανική άμυνα, ίσως να αιτιολογεί την στροφή των προτεραιοτήτων προς την Κίνα και την Ασία, εφόσον για την Ουάσιγκτον γεωπολιτική απειλή δεν είναι πλέον η Ρωσία, αλλά το αναδυόμενο Πεκίνο. Η διατήρηση της στρατιωτικής ισορροπίας στον Ινδοειρηνικό και οι διενέξεις στη Νότια Σινική Θάλασσα έχουν ιεραρχηθεί πλέον ως πρώτες στο βάθρο των προτεραιοτήτων των Η.Π.Α..

Συνολικά, από τη μεριά τους οι Ευρωπαίοι και ιδιαίτερα οι Γάλλοι και οι Βρετανοί, επικεντρώνονται στην επίτευξη εκεχειρίας και τη διερεύνηση ειρηνικών λύσεων στην Ουκρανία, σταθμίζοντας πάντα τις προσδοκίες τους με τις προκλήσεις, τους κινδύνους και τις αδυναμίες της περιοχής. Διπλωματικά, η Γαλλία και η Βρετανία, όπως και οι Η.Π.Α., ενστερνίζονται μια στρατηγική «ειρηνευτικής πρωτοβουλίας» που τους επιτρέπει να παρέμβουν ως διαμεσολαβητές, ακόμη και αν είναι πολύ πιθανό ότι η Ρωσία θα απορρίψει την πρόταση. Στρατηγικά μιλώντας, από την άλλη, αν η εκεχειρία απορριφθεί, η Δύση μπορεί να την εργαλειοποιήσει πολιτικά για να εντείνει τη δέσμευσή της προς την Ουκρανία και να επιβάλει έτσι νέες  κυρώσεις στη Ρωσία.

Πηγή: Le Monde, 25 Νοεμβρίου 2024.

Στις 3 Μαρτίου, ο Γάλλος Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε, μέσω συνέντευξής του στη Le Figaro, ότι η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο εισηγήθηκαν μια εκεχειρία διάρκειας ενός μηνός στο ουκρανικό μέτωπο, η οποία αφορά την κατάπαυση των εναέριων και θαλάσσιων επιθέσεων και κατά των ουκρανικών ενεργειακών υποδομών. Μέσω της εκεχειρίας, οι Γάλλοι και οι Βρετανοί θεωρούν πως θα ήταν δυνατό να κατορθώσουν να πιέσουν τη Ρωσία να αποκαλύψει τις πραγματικές της προθέσεις: αν δεχθεί την κατάπαυση, σημαίνει πως δυνητικά επιδιώκει καταρχήν διάλογο, ενώ αν την απορρίψει, επιβεβαιώνει τη ρητορική ότι η Μόσχα επιδιώκει να συνεχίσει τον πόλεμο ανεξαρτήτως συνθηκών.

Ωστόσο, αν η Ρωσία και η Ουκρανία καταλήξουν σε συμβιβασμό, δημιουργείται ένα κενό ασφαλείας στο μεταπολεμικό σκηνικό. Σε περίπτωση εκεχειρίας, χρειάζεται μια εποπτική ειρηνευτική δύναμη για να επιβλέψει την τήρησή της και συνήθως, αυτός είναι ένας ρόλος που αναλαμβάνουν οι αποστολές επιτήρησης του Ν.Α.Τ.Ο.. Ως γνωστόν, κάποιες ειρηνευτικές αποστολές αν και ονομαστικά έχουν πραγματοποιηθεί «από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.)», δεν είναι αμιγώς ευρωπαϊκές, εφόσον η Ευρώπη δεν έχει δικό της στρατό και ο μόνος τρόπος εμπλοκής της είναι μέσω του Berlin Plus, το οποίο παρέχει πρόσβαση στη χρήση μέσων και μηχανισμών του ΝΑΤΟ. Γι’ αυτό και η Ε.Ε. θέλει να αναβαθμίσει το ρόλο της στην ευρωπαϊκή ασφάλεια, μέσω των διακανονισμών Παρισίων και Λονδίνου, δείχνοντας ότι μπορεί από μόνη της να αναλάβει αποστολές σταθεροποίησης χωρίς να εξαρτάται πλήρως από τις Η.Π.Α., ενώ ταυτόχρονα ασκεί πιέσεις στη Ρωσία, καθώς μια ευρωπαϊκή επέμβαση αποβαίνει επιπλέον τροχοπέδη για τα σχέδια επέκτασής της.

Η σταδιακή στροφή της αμερικανικής προσοχής από το ουκρανικό στην Ασία, ενδέχεται να ενθαρρύνει τη Μόσχα να απαιτήσει ευνοϊκότερους όρους στις διαπραγματεύσεις ή ακόμη και να αυξήσει τις στρατιωτικές της πιέσεις στην Ουκρανία, εκμεταλλευόμενη το αμερικανικό κενό ισχύος στην περιοχή.

Με τις συνεννοήσεις τους, το Παρίσι και το Λονδίνο επιχειρούν να διατηρήσουν την ισορροπία, πιέζοντας διπλωματικά τη Ρωσία για σύναψη εκεχειρίας. Από την άλλη, αν οι Η.Π.Α. αποσύρουν μέρος της εμπλοκής τους, η Ευρώπη θα πρέπει να αναλάβει περισσότερα οικονομικά και στρατιωτικά ερείσματα για τη στήριξη της Ουκρανίας. Επιπλέον, αν ο Πούτιν δεν δεχθεί την κατάπαυση, το αφήγημα της Δύσης ότι η Ρωσία αποτελεί έναν αδιάλλακτο επιτιθέμενο θα ενισχυθεί νομιμοποιώντας την επιβολή νέων κυρώσεων.

Αν όμως η Ρωσία δεχθεί την εκεχειρία, νέες προϋποθέσεις διαλόγου θα αναδυθούν στο διπλωματικό προσκήνιο, με την Ευρώπη να πρωταγωνιστεί στο πλευρό των Η.Π.Α. ως σημαντικός παίκτης και διαμεσολαβητής της επόμενης ημέρας. Είναι κρίσιμο να αναρωτηθεί κανείς, με ποιον τρόπο και με ποιον ρόλο η Ευρώπη μπορεί ουσιαστικά να βοηθήσει στη λύση του Ουκρανικού ζητήματος, και σε τι βαθμό μπορεί να δράσει επικουρικά με τις Η.Π.Α. και το ΝΑΤΟ για το σκοπό αυτό. Μήπως η διαρκής κλιμάκωση της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης έχει τόσο σημαντικό αντίκτυπο στη διεθνή τάξη και ασφάλεια, ώστε να αμφισβητεί ακόμη και την ισχύ και αποτελεσματικότητα του Ο.Η.Ε. και άλλων διεθνών οργανισμών; Συνολικά, η επίλυση του ουκρανικού, αναδεικνύει τις αδυναμίες του διεθνούς συστήματος, ενώ ταυτόχρονα καθιστά επιτακτική την ανάγκη για μια διεθνή δράση βασισμένη σε μια συλλογική δράση, στο συντονισμό και σε νέες στρατηγικές προσεγγίσεις.

Κώτη Ευδοκία

Δευτεροετής φοιτήτρια του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Μέλος της Ομάδας Έρευνας Κεντρικής Ασίας και Ρωσίας του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών.

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Andrew Osborn, Vladimir Soldatkin, “Putin congratulates Trump before inauguration, says open to talks on Ukraine, nuclear arms”, Reuters, 20 Ιανουαρίου 2025. Αναγνώστηκε στο: https://www.reuters.com/world/putin-congratulates-trump-ahead-inauguration-says-open-talks-ukraine-nuclear-2025-01-20/

Angela Giuffrida, “Kremlin says US foreign policy pivot ‘largely coincides with our vision’”, The Guardian, 2 Μαρτίου 2025, Αναγνώστηκε στο: https://www.theguardian.com/world/2025/mar/02/kremlin-us-foreign-policy-pivot-largely-coincides-vision

Jennifer Hansler, “US joins Russia to vote against UN resolution condemning Russia’s war against Ukraine”, CNN Politics, 24 Φεβρουαρίου 2025. Αναγνώστηκε στο: https://edition.cnn.com/2025/02/24/politics/us-joins-russia-ukraine-un-vote

Pjotr Sauer, “Trump threatens Putin with taxes, tariffs and sanctions over Ukraine war”, The Guardian, 22 Ιανουαρίου 2025. Αναγνώστηκε στο: https://www.theguardian.com/us-news/2025/jan/22/trump-threatens-putin-with-taxes-tariffs-and-sanctions-over-ukraine-war

President of Russia, “Telephone conversation with US President Donald Trump”, 12 Φεβρουαρίου 2025, Αναγνώστηκε στο: http://www.en.kremlin.ru/catalog/countries/US/events/76259

Steven Pifer, “Has Trump flipped Ukraine… for Russia?”, Bulletin of the Atomic Scientists, 3 Μαρτίου 2025. Αναγνώστηκε στο: https://thebulletin.org/2025/03/has-trump-flipped-ukraine-for-russia/

The Associated Press, “Russia relishes Trump- Zelenskyy spat and accuses Ukraine and European allies for warmongering”, 3 Μαρτίου 2025. Αναγνώστηκε στο: https://apnews.com/article/russia-us-trump-zelenskyy-putin-ukraine-war-d718060c5eb315e84f054bb8bf703b10

Tom Ozimek, “Putin offers Russian rare earths, aluminum to US”, The Epoch Times, 24 Φεβρουαρίου 2025. Αναγνώστηκε στο:https://www.theepochtimes.com/world/putin-says-russia-has-no-objections-to-us-ukraine-minerals-deal-5815572

Ert News, “Παρίσι και Λονδίνο υπόσχονται να μην αφήσουν τον Πούτιν να ‘πετύχει τους σκοπούς του’”, 21 Νοεμβρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.politica.gr/diethni/oukrania-parisi-kai-londino-uposchontai-na-min-afisoun-ton-poutin-na-petuchei-tous-skopous-tou

Πρώτο Θέμα, “Εκεχειρία στην Ουκρανία για επιθέσεις από αέρος, δια θαλάσσης και σε ενεργειακές υποδομές προτείνουν Παρίσι και Λονδίνο, λέει ο Μακρόν”, 2 Μαρτίου 2025. Αναγνώστηκε στο: https://www.protothema.gr/world/article/1608310/stohos-ton-europaikon-horon-i-auxisi-ton-amudikon-dapanon-sto-3-me-35-tou-aep-leei-o-makron