Συνάντηση Ραΐσι -Έρντογαν: οι Ιρανο-τουρκικές σχέσεις εν μέσω αναταραχών στην Μέση Ανατολή.
Την Τετάρτη, 24 Ιανουαρίου, ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν, υποδέχθηκε τον Ιρανό ομόλογό του, Εμπραχίμ Ραΐσι, στην Άγκυρα. Η πολυαναμενόμενη αυτή συνάντηση είχε ακυρωθεί προηγουμένως δύο φορές, αρχικά στις 28 Νοεμβρίου του περασμένου έτους, λόγω ασύμβατων χρονοδιαγραμμάτων των κορυφαίων διπλωματών των δύο χωρών και, έπειτα, στις 4 Ιανουαρίου, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην πόλη του Κερμάν στο νοτιοανατολικό Ιράν μια μέρα νωρίτερα, για τις οποίες και ανέλαβε την ευθύνη το «Ισλαμικό Κράτος». Τα κυριότερα προς συζήτηση θέματα ήταν, αφενός, η περαιτέρω σύσφιξη των εμπορικών σχέσεων των δυο χωρών και, αφετέρου, οι εξελίξεις στη Γάζα. Οι δύο Πρόεδροι μετά την κατ’ ιδίαν συνάντησή τους, παρευρέθηκαν στην όγδοη σύνοδο του Ανώτατου Συμβουλίου Οικονομικής Συνεργασίας Ιράν-Τουρκίας, με την ολοκλήρωση της οποίας υπεγράφησαν 10 συμφωνίες και μνημόνια συνεργασίας με στόχο την επέκταση της συνεργασίας των δυο χωρών σε πολυάριθμους τομείς (εμπόριο, ενέργεια, πολιτισμός, τεχνολογία και επιστήμη).
Η άφιξη του Ραΐσι στην Άγκυρα, η οποία σηματοδότησε και την πρώτη επίσημη επίσκεψή του στην Τουρκία, έγινε υπό συνθήκες αναταραχής και κλιμακώσεων σε πολλαπλά μέτωπα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, οι οποίες ταρακούνησαν τόσο το Ιράν όσο και την Τουρκία. Αρχικά, οι επιθέσεις του Ιράν νωρίτερα τον ίδιο μήνα στο ιρακινό Κουρδιστάν και το Πακιστάν και τα αντίποινα του τελευταίου, έφεραν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση την Τουρκία, η οποία μη επιθυμώντας τη διάρρηξη των σχέσεων της με τις δύο χώρες, ανέλαβε έναν διαμεσολαβητικό ρόλο. Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών προέβη σε μια προσεκτικά διατυπωμένη δήλωση με την οποία συνιστούσε την αποφυγή οποιασδήποτε κλιμάκωσης από μέρους των δύο χωρών.
Έπειτα, μια μέρα πριν την άφιξη του Ραΐσι στην Τουρκία, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο εξαπέλυσαν νέες αεροπορικές επιδρομές εναντίον των, υποστηριζόμενων από το Ιράν, Χούθι στην Υεμένη. Ο Έρντογαν, έκανε λόγο για δυσανάλογη χρήση βίας από μέρους των δυτικών δυνάμεων υποστηρίζοντας μάλιστα, ότι επιχειρούν να μετατρέψουν την Ερυθρά Θάλασσα σε ένα «λουτρό αίματος».
Επίκεντρο της συνάντησης των δύο Προέδρων, αποτέλεσε η επέκταση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών. Σύμφωνα με δηλώσεις του Ιρανού Υφυπουργού Εξωτερικών αρμόδιου για την οικονομική διπλωματία, Mehdi Safari, ο οποίος και συνόδευσε τον Ραΐσι στην Άγκυρα, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ενίσχυση της διμερούς συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας, μέσω επενδύσεων και ανανέωσης της ισχύουσας σύμβασης φυσικού αερίου μεταξύ των δύο χωρών. Η Άγκυρα αποτελεί έναν από τους πέντε σημαντικότερους οικονομικούς εταίρους της Τεχεράνης και, συνεπώς, η ενίσχυση των διμερών εμπορικών σχέσεων με αυτήν αποτελεί προτεραιότητα. Οι δύο ηγέτες έθεσαν τον φιλόδοξο στόχο ο όγκος του διμερούς τους εμπορίου να αγγίξει τα $ 30 δις.
Πηγή: Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας, 2024.
Ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα που απασχόλησε τους δύο Προέδρους κατά τη διάρκεια των συζητήσεων, ήταν αυτό του πολέμου στη Γάζα. Τόσο το Ιράν όσο και η Τουρκία έχουν εκφράσει από την αρχή της σύρραξης, την αλληλεγγύη τους για την Παλαιστίνη και την υποστήριξή τους για τη δράση της Χαμάς. Ωστόσο, η υποστήριξη που δέχεται η οργάνωση από τις δύο χώρες είναι αρκετά διαφορετική ως προς την φύση και την έκτασή της. Από την μία πλευρά, η Τουρκία, η οποία δεν θεωρεί τη Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση αλλά ως «ομάδα απελευθερωτών», παρείχε στο παρελθόν σημαντική στήριξη, την οποία, όμως, περιόρισε από το 2020 και μετά. Από την άλλη, το Ιράν, το οποίο ηγείται ενός αυτοαποκαλούμενου «άξονα αντίστασης», παρέχει σταθερή πολιτική, οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην οργάνωση. Η σύρραξη, ενώ υπήρξε αφορμή για μια αναθέρμανση των σχέσεων Τουρκίας-Ιράν, παράλληλα υπενθυμίζει τον εύθραυστο και συνάμα ανταγωνιστικό χαρακτήρα τους. Το Ιράν έχει επανειλημμένως προτρέψει τα μουσουλμανικά κράτη να συμβάλουν στην πολιτική και οικονομική απομόνωση του Ισραήλ, διακόπτοντας κάθε είδους σχέση με το κράτος. Ωστόσο, oι εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ παραμένουν αμετάβλητες, γεγονός που έχει προκαλέσει έντονη οργή στην πολιτική ηγεσία του Ιράν.
Οι δύο ηγέτες, εξέφρασαν ανησυχίες για το ενδεχόμενο η κατάσταση στη Γάζα να πυροδοτήσει άλλες περιφερειακές συρράξεις και για ακόμη μια φορά αποδοκίμασαν τη στάση της Δύσης και έκαναν λόγο για αναποτελεσματικούς διεθνείς οργανισμούς. Ωστόσο, γίνεται αντιληπτό, ότι η ρητή καταδίκη του Ισραήλ και της Δύσης από μέρους των δύο ηγετών έχει συμβολικό χαρακτήρα και δεν αναμένεται να έχει κάποιο πρακτικό αντίκρισμα. Το μεγαλύτερο διακύβευμα για τα δύο κράτη και, επομένως, το κύριο ζήτημα κατά τη διάρκεια των συνομιλιών υπήρξε η αποφυγή της εξάπλωσης της σύρραξης στην ευρύτερη περιοχή. Οι δύο Πρόεδροι επίσης αναγνώρισαν την αναγκαιότητα στενότερης συνεργασίας έναντι της τρομοκρατίας και, συγκεκριμένα, έναντι των οργανώσεων Κούρδων αγωνιστών στην Μέση Ανατολή. Αργότερα στην κοινή συνέντευξη Τύπου, ο Έρντογαν καταδίκασε για ακόμη μια φορά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Κερμάν.
Το κατά πόσον η αυξημένη δραστηριοποίηση του Ιράν στη Μέση Ανατολή και οι ενέργειές του τόσο στη Γάζα όσο και στο Πακιστάν αποδεικνύουν πράγματι την ισχύ του «άξονα αντίστασης» που έχει συγκροτήσει ή αν, αντίθετα, θέτει τα θεμέλια για την περιφερειακή απομόνωσή του, είναι ένα σημαντικό ερώτημα. Υπό αυτές τις συνθήκες, η συνεργασία με την Τουρκία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να εξασφαλιστεί η αποφυγή της απομόνωσης του Ιρανικού Κράτους. Η διατήρηση, όμως, αυτής της συνεργασίας υπονομεύεται από χρόνιες προκλήσεις καθώς και από τις διαφορετικές πολιτικές των δύο κρατών πάνω σε περιφερειακά ζητήματα.
Αρχικά, τα αντικρουόμενα συμφέροντα των δύο χωρών στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου τόσο ως προς τη διαμάχη Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν επί του Ορεινού Καραμπάχ, όσο και ως προς τον διάδρομο Ζανγκεζούρ, αποτελούν σημαντική πρόκληση για τις ιρανο-τουρκικές σχέσεις. Ειδικότερα, η προώθηση του διαδρόμου Ζανγκεζούρ από την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν βρίσκει αντίθετο το Ιράν, το οποίο θεωρεί ότι το συγκεκριμένο έργο θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή ζητημάτων ασφαλείας και γεωπολιτικών αλλαγών στην περιοχή.
Πηγή: Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας, 2024.
Η συνάντηση Ραΐσι-Έρντογαν συνέπεσε επίσης με την έναρξη του 21ου γύρου συνομιλιών στο πλαίσιο της διαδικασίας της Αστάνα για το ζήτημα του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, όπου οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, Τουρκία, Ιράν και Ρωσία, έστειλαν αντιπροσωπείες. Ο εμφύλιος έχει αποτελέσει στο παρελθόν ακόμη μια αιτία προστριβών μεταξύ των δύο χωρών, καθώς ήδη από την έναρξή του, το Ιράν και η Ρωσία τάχθηκαν υπέρ του καθεστώτος του αλ-Άσαντ, ενώ η Τουρκία, αντίθετα, υποστήριξε αντικαθεστωτικές δυνάμεις.
Οι σχέσεις Τουρκίας και Ιράν χαρακτηρίζονται τόσο από συνεργατικές όσο και από ανταγωνιστικές τάσεις. Εντούτοις, όσο συνεχίζεται ο πόλεμος στη Γάζα, η επιστροφή των Η.Π.Α στη Μέση Ανατολή με έναν όλο και πιο παρεμβατικό χαρακτήρα, σηματοδοτεί και την επανεμφάνιση μιας κοινής απειλής για τα δύο κράτη. Το γεγονός αυτό, συνδυαστικά με το ενιαίο μέτωπο που έχουν σχηματίσει έναντι του κοινού εχθρού τους, το Ισραήλ, είναι δυνατόν να οδηγήσει σε μια ευθυγράμμιση συμφερόντων η οποία θα υπερισχύσει των ανταγωνιστικών φιλόδοξων οραμάτων που έχει κάθε χώρα για την περιοχή, καθιστώντας την ρήξη μεταξύ των δύο μια όλο και λιγότερο πιθανή έκβαση.
Τόσο το Ιράν όσο και η Τουρκία παρατηρούν μια μεταβολή στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων που συνεπάγεται αφενός μια στροφή προς μη δυτικο-κρατούμενες δομές και αφετέρου, την ανάδυση ενός πολυπολικού κόσμου, στον οποίο η Δύση δεν θα έχει πλέον δεσπόζουσα θέση. Οι πολιτικές ηγεσίες των δύο χωρών αμφισβητούν εμπράκτως την αποτελεσματικότητα των «δυτικών» οργανισμών και συμφωνούν ως προς την φθίνουσα, όπως φαίνεται, επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ αμφότερες διαπιστώνουν ότι η υπόθεση ενός αήττητου ισραηλινού στρατού καθώς και ενός απρόσβλητου συστήματος πληροφοριών έχει πλέον καταρριφθεί. Συνεπώς, αν και ο πόλεμος στη Γάζα συνδυαστικά με άλλους περιφερειακούς ανταγωνισμούς έχουν αποτελέσει παράθυρο ευκαιρίας για τις δύο χώρες, η ολοκλήρωση μιας ενδεχόμενης παγκόσμιας μεταβολής αυτομάτως σημαίνει ότι και ο περιφερειακός ανταγωνισμός μεταξύ των δύο θα επανέλθει στην επιφάνεια.
Μέρτζιου Βεατρίκη
Τελειόφοιτη φοιτήτρια του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Μέλος της Ομάδας Έρευνας Τουρκίας του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών.
Ενδεικτικές Πηγές
Adar Sinem, Azizi Hamidreza, “Turkey and Iran: Toward an “Axis of Revisionism” amid the war in Gaza?”, Middle East Institute, 2 Νοεμβρίου 2023. Αναγνώστηκε στο: https://www.mei.edu/publications/turkey-and-iran-toward-axis-revisionism-amid-war-gaza
Al-Jazeera, “Turkey, Iran agree on need for regional stability amid Israel’s war on Gaza”, 24 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.aljazeera.com/news/2024/1/24/turkey-iran-agree-on-need-for-regional-stability-amid-israels-war-on-gaza
Αl-Monitor, “Iran’s Raisi makes first visit to Turkey seeking to close gap on Gaza, Zangezur”, 23 Ιανουαρίου 2023. Αναγνώστηκε στο: https://www.al-monitor.com/originals/2024/01/irans-raisi-makes-first-visit-turkey-seeking-close-gap-gaza-zangezur#ixzz8Plhs9vMh
Çallı Muhammed Enes, “Türkiye emphasizes importance of Iran’s increasing support in fight against terrorism”, Anadolu Agency, 24 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.aa.com.tr/en/middle-east/turkiye-emphasizes-importance-of-irans-increasing-support-in-fight-against-terrorism/3117879
Daily Sabah, “Raisi, Erdoğan meet in Ankara for Gaza talks”, 23 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.dailysabah.com/politics/diplomacy/raisi-erdogan-meet-in-ankara-for-gaza-talks
Durand Burhanettin, “Is Iran strengthening or becoming isolated?”, Daily Sabah, 24 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.dailysabah.com/opinion/columns/is-iran-strengthening-or-becoming-isolated
Gercek Burcin, “Iran’s Raisi, Erdogan pledge to contain Gaza violence”, Al-Monitor, 23 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://www.al-monitor.com/originals/2024/01/irans-raisi-erdogan-pledge-contain-gaza-violence#ixzz8PljDLCQU
Gumrukcu Tuvan, Hafezi Parisa, Erkoyun Ezgi, “Turkey, Iran agree on need to avoid escalating Mideast tensions –Erdogan”, Reuters, 24 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο:
Islamic Republic of Iran, Ministry of Foreign Affairs, “Joint statement of the 8th high level cooperation council «HLCC» between the Republic of Türkiye and the Islamic Republic of Iran”, 24 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://en.mfa.ir/portal/NewsView/738854
Khoei Amin Mohammadzadegan, “Economic cooperation focus of Raisi’s Turkiye trip: Iranian official”, Islamic Republic News Agency, 24 Ιανουαρίου 2024. Αναγνώστηκε στο: https://en.irna.ir/news/85364897/Economic-cooperation-focus-of-Raisi-s-Turkiye-trip-Iranian-official