Στις 22 Μαΐου ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Ν. Πασινιάν, απευθυνόμενος στο αρμενικό κοινοβούλιο, αναγνώρισε το Ορεινό Καραμπάχ ως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν. Η εξέλιξη αυτή είναι καθοριστικής σημασίας για το περιφερειακό υποσύστημα του Νοτίου Καυκάσου καθώς, ουσιαστικά, ανοίγει τον δρόμο για τη μελλοντική σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Το παρόν ενημερωτικό σημείωμα εξετάζει εν συντομία τις βασικότερες εξελίξεις στο πεδίο αυτό.
Το Ορεινό Καραμπάχ, το οποίο αποτελεί πηγή συνεχούς αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο πρώην σοβιετικών κρατών ήδη πριν από την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους, ανακατελήφθη από το Αζερμπαϊτζάν το 2020 μέσω πολεμικής επιχείρησης, η οποία τερματίστηκε με διαμεσολάβηση της Ρωσίας και την εγκατάσταση ειρηνευτικών δυνάμεων της τελευταίας στην περιοχή. Έκτοτε, έχουν πραγματοποιηθεί επανειλημμένες προσπάθειες σύναψης ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ των δύο κρατών οι οποίες, ωστόσο, προσέκρουαν στις ριζικά αποκλίνουσες επιδιώξεις τους. Οι διαφωνίες εστιάζονταν κυρίως στα ζητήματα του καθεστώτος του Ορεινού Καραμπάχ, της οριοθέτησης των συνόρων, καθώς και στις γραμμές μεταφορών.
Οι δηλώσεις του Αρμένιου πρωθυπουργού Ν. Πασινιάν, ωστόσο, δημιουργούν νέα δεδομένα. Πιο συγκεκριμένα, ο Ν. Πασινιάν δήλωσε πως η Αρμενία αναγνωρίζει την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν και κατά συνέπεια την κυριαρχία του τελευταίου στο Ορεινό Καραμπάχ, θέτοντας ωστόσο ως προϋπόθεση την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των Αρμενίων κατοίκων του. Στην πράξη το παραπάνω μπορεί να ερμηνευθεί ως επιθυμία της αρμενικής πλευράς να αρθεί το βασικό εμπόδιο που απέτρεπε την επιτυχή ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων. Επιπρόσθετα, μέσω της αμοιβαίας αναγνώρισης των εδαφικών ακεραιοτήτων αποσκοπεί στην εξασφάλιση και της αρμενικής εδαφικής ακεραιότητας. Καθώς ο ορισμός των συνόρων βρίσκεται ακόμη σε εκκρεμότητα, η Αζερική πλευρά συχνά προβάλει τις επιδιώξεις της για αλλαγή των υφιστάμενων συνόρων μέσω «χαρτών» που παρουσιάζουν διαφορετική οριοθέτηση, ενώ στην πράξη δεν έχουν λείψει οι απειλές και η χρήση βίας. Συνεπώς, η παραπάνω αναγνώριση θέτει τις προϋποθέσεις για συμφωνία των δύο πλευρών στα συνοριακά ζητήματα.
Αξίζει να γίνει μνεία στις μεσολαβητικές προσπάθειες των μεγάλων δυνάμεων που ασκούν επιρροή στον Νότιο Καύκασο. Την περίοδο αυτή βρίσκονται σε εξέλιξη δύο ταυτόχρονες ενέργειες που στοχεύουν στην επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας. Σε διπλωματικό επίπεδο πραγματοποιούνται μία σειρά τριμερών συναντήσεων μεταξύ Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν και δυτικών δρώντων, πιο συγκεκριμένα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα πραγματοποιούνται τριμερείς συναντήσεις μεταξύ των δύο κρατών και της Ρωσίας. Στις συναντήσεις της Ουάσιγκτον, των Βρυξελλών και της Μόσχας, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στις 4, 14 και 25 Μαΐου αντίστοιχα υπήρξε πρόοδος ως προς τα εισαγωγικά άρθρα της συμφωνίας καθώς και στα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της κατασκευής σιδηροδρομικού δικτύου και της απελευθέρωσης των αιχμαλώτων πολέμου. Οι δύο πλευρές πραγματοποίησαν άλλη μία συνάντηση την 1η Ιουνίου στο Κισινάου, στην οποία κύριο άξονα αποτέλεσαν τα ζητήματα των συνόρων και της συνδεσιμότητας (connectivity). Σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις, στη συνάντηση αυτή τέθηκαν οι βάσεις για τον επόμενο γύρο διαπραγματεύσεων, ο οποίος θα πραγματοποιηθεί στις Βρυξέλλες την 21η Ιουλίου.
Συνεπώς, το ζήτημα του καθεστώτος του Ορεινού Καραμπάχ βρίσκεται στο πιο κρίσιμο στάδιο. Η αρμενική πλευρά προέβη σε μια διπλωματική παραχώρηση και περιόρισε τις απαιτήσεις της, ωστόσο, παράλληλα έθεσε ως όρο τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των Αρμενίων κατοίκων. Παρότι ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ι. Αλίγιεφ δήλωσε πως η αναγνώριση από τον Ν. Πασινιάν άνοιξε τον δρόμο για τη σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας στο κοντινό μέλλον, το κατά πόσο προτίθεται να παραχωρήσει τα δικαιώματα αυτά και κατά συνέπεια να νομιμοποιήσει τη δραστηριοποίηση και την επιρροή εξωτερικών δρώντων στο έδαφος της χώρας του είναι αμφισβητήσιμο.
Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς θα διατυπωθούν τα παραπάνω στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και εάν οι δύο χώρες θα οδηγηθούν τελικώς στη σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας. Με βάση τα στοιχεία αυτά, οι εξελίξεις στον Νότιο Καύκασο αναμένεται να παρουσιάσουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο επόμενο χρονικό διάστημα.
Τιμολέων Ηλίας
Δευτεροετής φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς
Δόκιμος ερευνητής του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
U.S. Embassy in Armenia, “Armenia-Azerbaijan Peace Negotiations”, 4 Μάϊου 2023. Αναγνώστηκε στην ιστοσελίδα: https://am.usembassy.gov/peace-negotiations/
AZERTAC, “President Ilham Aliyev: After Armenia’s recognition of Karabakh as part of Azerbaijan, issue of agreeing on other points of peace treaty will be much smoother”, 25 Μαϊου 2023. Αναγνώστηκε στην ιστοσελίδα: https://azertag.az/en/xeber/President_Ilham_Aliyev_After_Armenias_recognition_of_Karabakh_as_part_of_Azerbaijan_issue_of_agreeing_on_other_points_of_peace_treaty_will_be_much_smoother-2632787
Bigg, M. M., “Understanding the Dispute Between Armenia and Azerbaijan”, 12 Μάϊου 2023. Αναγνώστηκε στην ιστοσελίδα: The New York Times https://www.nytimes.com/article/armenia-azerbaijan-clashes.html
European Council, “Press remarks by President Charles Michel following the trilateral meeting with President Aliyev of Azerbaijan and Prime Minister Pashinyan of Armenia”, 14 Μάϊου 2023. Αναγνώστηκε στην ιστοσελίδα: https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/05/14/press-remarks-by-president-charles-michel-following-the-trilateral-meeting-with-president-aliyev-of-azerbaijan-and-prime-minister-pashinyan-of-armenia/#main-content
Gevorgyan, A., “A new hope for peace”, 1 Ιουνίου 2023. Αναγνώστηκε στην ιστοσελίδα: International Politics and Society (IPS) : https://www.ips-journal.eu/topics/foreign-and-security-policy/a-new-hope-for-peace-6743/
Radio Free Europe, Radio Liberty (RFE,RL), “Armenian, Azerbaijani Leaders Mix Optimistic Talk With Angry Discourse In Moscow” . 25 Μάϊου 2023. Αναγνώστηκε στην ιστοσελίδα: https://www.rferl.org/a/armenia-azerbaijan-karabakh-talks/32428053.html.
Reuters, “Armenia will accept Karabakh as part of Azerbaijan subject to rights guarantee – Armenian PM cited”, 22 Μαΐου 2023. Αναγνώστηκε στην ιστοσελίδα: https://www.reuters.com/world/europe/armenia-will-accept-karabakh-part-azerbaijan-subject-rights-guarantee-armenian-2023-05-22/