Η Ρωσία και η αναγνώριση του καθεστώτος των Ταλιμπάν.
Ποιες οι αιτίες σύναψης Ρωσοαφγανικών σχέσεων;
Στις 4 Ιουλίου 2025 η Ρωσική Ομοσπονδία αναγνώρισε την κυβέρνηση των Ταλιμπάν ως την νόμιμη κυβέρνηση του Αφγανιστάν, κάτι που την καθιστά την πρώτη χώρα που αναγνωρίζει το καθεστώς της Καμπούλ, μετά την εγκαθίδρυσή του το 2021. Είχε προηγηθεί η απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου της Ρωσίας στις 17 Απριλίου να αφαιρέσει τους Ταλιμπάν από τον κατάλογο οργανώσεων που η Ρωσία επισήμως θεωρεί ως τρομοκρατικές, κατόπιν παραπομπής του ζητήματος από το ρωσικό Υπουργείο Εσωτερικών[1]. Λίγο αργότερα, στις 23 Απριλίου η χώρα εξέφρασε την πρόθεσή της να δεχθεί τον διπλωματικό απεσταλμένο της κυβέρνησης των Ταλιμπάν στη Μόσχα και δεσμεύτηκε πως θα αποστείλει αντίστοιχο δικό της αξιωματούχο στο κοντινό μέλλον[2].
Το μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον προσφέρει ευκαιρίες όπως και κινδύνους για τους δρώντες της Ευρασίας. Στο πλαίσιο των περιφερειακών ανακατατάξεων, η Μόσχα επιχειρεί να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με δρώντες του άμεσου διεθνούς περιβάλλοντός της. Οι πιθανές αιτίες για την προσέγγιση μεταξύ Ρωσίας και Αφγανιστάν, όπως θα δούμε παρακάτω, είναι πολλές:
Πρώτον, ο φόβος για την επέκταση της ισλαμικής τρομοκρατίας, ιδίως όσον αφορά την οργάνωση «ISIS-K» (Ισλαμικό Κράτος του Χορασάν), η οποία διέπραξε την πολύνεκρη επίθεση στη Μόσχα στις 22 Μαρτίου 2024[3], ενδεχομένως να ωθεί την Ρωσία να επιδιώξει σύμπραξη με το καθεστώς των Ταλιμπάν. Η «ISIS-K» δρα στο Αφγανιστάν και αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο εσωτερικό εχθρό του καθεστώτος των Ταλιμπάν Αυτό οφείλεται στις επιθέσεις και δολοφονίες που εξαπολύει η εν λόγω οργάνωση εναντίων τους, καθώς και εξαιτίας των υφιστάμενων ιδεολογικών διαφορών μεταξύ τους. Παραδείγματα αυτής της δράσης είναι η δολοφονία του υπηρεσιακού υπουργού Μετανάστευσης των Ταλιμπάν, Χαλίλ Χακάννι, από την «ISIS-K» τον περασμένο Δεκέμβριο[4] και η βομβιστική επίθεση στον μεντρεσέ Ντάρουλ Ουλούμ στο Πακιστάν, ο οποίος έχει μεγάλη ιστορική αξία για το κίνημα των Ταλιμπάν, καθώς πολλοί αξιωματούχοι του αποφοίτησαν από αυτόν[5].
Δεύτερον, η Ρωσία φαίνεται να εκτιμά όλο και περισσότερο την οικονομική συνεργασία ανάμεσα στις δύο χώρες. Η Μόσχα θεωρεί το Αφγανιστάν ως περιοχή διέλευσης του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC) προς την Νότια Ασία. Ο εν λόγω διάδρομος προσπαθεί να υποκαταστήσει τον θαλάσσιο διάδρομο μεταφορών από τα λιμάνια της στον Εύξεινο Πόντο προς τις αγορές της Νότιας Ασίας, ο οποίος έχει καταστεί πλέον επισφαλής, λόγω των πολέμων στην Ουκρανία και τη Γάζα. Η Ρωσία εξετάζει την χάραξη του ανατολικού σκέλους του διαδρόμου μέσω του Αφγανιστάν και του Πακιστάν για να παρακάμψει το Ιράν το οποίο εμπλέκεται σε συγκρούσεις στην Μέση Ανατολή[6]. Αξίζει να σημειωθεί, όμως, ότι οι τελευταίες διεθνείς εξελίξεις στην περιοχή δεν εμπνέουν αισιοδοξία για την υλοποίηση της συγκεκριμένης επένδυσης. Είναι σαφές πάντως πως οι ρωσικοί ενεργειακοί πόροι καθώς και άλλα εξαγωγικά αγαθά, τα οποία δεν μπορούν πλέον να διοχετευθούν προς τη Δύση, αναζητούν νέες αγορές. Η Ινδία, με την μεγάλη βιομηχανική βάση που διαθέτει, έχει υπάρξει ένας από τους βασικούς εισαγωγείς ρωσικών προϊόντων τα τελευταία χρόνια. Έτσι, φαίνεται πως στους υπολογισμούς της Μόσχας, εδώ και καιρό, το Αφγανιστάν είναι μία χώρα με ρόλο στην διαμετακόμιση αγαθών, μέσω σιδηροδρομικών γραμμών, καθώς και ενέργειας από και προς την νότια Ασία[7].
Στις 13-18 Μαΐου 2025 πραγματοποιήθηκε το 16ο Οικονομικό Φόρουμ του Καζάν, στο οποίο έλαβε μέρος και αφγανική αποστολή, με επικεφαλής τον αναπληρωτή πρωθυπουργό Αμπντούλ Γανί Μπαραντάρ. Για το Αφγανιστάν πολύ σημαντική υπήρξε η υπογραφή διαφόρων Μνημονίων Συνεργασία ανάμεσα στον Αλεξέι Οβερτσούκ, υφυπουργό Οικονομικών υποθέσεων της Ρωσίας, και τον Μπαραντάρ, τα οποία αφορούσαν τομείς όπως αυτόν των μεταφορών, του εμπορίου -ιδίως την συνεργασία των εμπορικών επιμελητηρίων των δύο χωρών- της εξερεύνησης για φυσικό αέριο και την ανάπτυξη από κοινού ενός βιομηχανικού-μεταφορικού συμπλέγματος[8]. Επιπλέον, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Ρώσου υφυπουργού, οι ρωσικές εταιρείες είναι έτοιμες να επεκτείνουν την συνεργασία και στον τομέα της κατασκευής φραγμάτων, την παραγωγή ενέργειας, την επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου, την παραγωγή μεταφορικού εξοπλισμού και την γενικότερη ενίσχυση του περιφερειακού εμπορίου και των επενδύσεων.[9] Η Ρωσία προφανώς θεωρεί πως αξίζει να επενδύσει μακροπρόθεσμα στο Αφγανιστάν, κάτι που δικαιολογεί την de jure αναγνώριση του καθεστώτος.
Ο υπηρεσιακός υπουργός Εξωτερικών του Ισλαμικού Εμιράτου του Αφγανιστάν Αμίρ Χάν Μουτακί και ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Σεργκέι Λαβρώφ.
Πηγή: Ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών, 4 Οκτωβρίου 2024, https://mid.ru/en/foreign_policy/news/1974300/
Τρίτον, η Ρωσία καταβάλλει προσπάθειες για να πείσει τις κυβερνήσεις κρατών που έχουν περιέλθει στη δυσμένεια της Δύσης πως μπορεί να είναι αξιόπιστος εταίρος. Επιθυμεί να προβάλλεται ως συνεργάτης που αναπτύσσει σχέσεις με βάση το κοινό συμφέρον, χωρίς να εστιάζει στην εσωτερική πολιτική τάξη, την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δυτικών αξιών ως όρο για την συνεργασία με ξένα κράτη, αλλά σεβόμενη την εσωτερική κυριαρχία τους[10]. Αυτή η πολιτική προκύπτει από τις σχέσεις της Ρωσίας με κράτη τα οποία η Δύση θεωρεί ως παρίες του διεθνούς συστήματος, όπως η Βενεζουέλα, η Βόρεια Κορέα, το Ιράν, και στο παρελθόν η Συρία της κυβέρνησης Αλ-Ασσάντ. Το πώς η ρωσική πλευρά βλέπει για παράδειγμα την δυτική παρουσία σε τρίτα κράτη, ιδίως το Αφγανιστάν, φαίνεται από τις δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρώφ στο Ουζμπεκιστάν στις 22 Απριλίου, ο οποίος τόνισε πως «Δεν έχουμε καμία αντίρρηση [στην δυτική παρουσία στη χώρα], αρκεί η συμμετοχή τους σε αυτές τις κοινές προσπάθειες [ανοικοδόμησης του Αφγανιστάν] να είναι δίκαιη και χωρίς κρυφές ατζέντες»[11]. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας δήλωσε ακόμη πως η ρωσική πρεσβεία στην Καμπούλ ποτέ δεν σταμάτησε να λειτουργεί. Μπορεί, λοιπόν, να ισχυριστεί κανείς πως πιθανότατα η ρωσική κυβέρνηση επιχειρεί να «προβάλει» την εν λόγω πολιτική σύμπραξης, η οποία διατείνεται ότι ασκείται με σεβασμό στην κυριαρχία και ανεκτικότητα στην εσωτερική τάξη των συνεργαζόμενων κρατών, και σε άλλα περιθωριοποιημένα κράτη παγκοσμίως μέσω της αναγνώρισης ακόμα και των Ταλιμπάν.
Μάλιστα, ενδέχεται η ρωσική κίνηση να είναι συνέχεια της αποχώρησης από την Συρία και της προσέγγισης της νέας κυβέρνησης της Δαμασκού με την Δύση. Ως τον Μάιο του 2024 η Ευρωπαϊκή Ένωση απέσυρε τις κυρώσεις ενάντια στην Συρία και ο Ντόναλντ Τραμπ συναντήθηκε με τον Άχμεντ αλ Σαράα, υπηρεσιακό Πρόεδρο της χώρας[12]. Οι Ρώσοι την ίδια στιγμή αναγκάζονται να μειώσουν δραματικά την παρουσία τους. Είναι πιθανόν να προχώρησαν στην αναγνώριση του καθεστώτος της Καμπούλ ως απάντηση στην δυτική αναγνώριση του καθεστώτος της Δαμασκού αλλά και για να διατηρήσουν έστω και λίγη επιρροή στον ισλαμικό κόσμο[13].
Τέταρτον, οι κινεζικές επαφές με το Αφγανιστάν συμβάλλουν σε κάποιο βαθμό στη διαμόρφωση της αντίληψης που έχει αναπτύξει η Μόσχα για τη σημασία των σχέσεων με την χώρα αυτή. Η Κίνα στις 30 Ιανουαρίου 2024 αποκατέστησε de facto τις διπλωματικές της σχέσεις με το Αφγανιστάν, δεχόμενη τα διαπιστευτήρια του Αφγανού πρέσβη στο Πεκίνο[14]. Από τότε παρατηρείται σύσφιξη των σχέσεων, καθώς η Κίνα είναι η μεγάλη δύναμη που διαθέτει τον πιο άμεσο δίαυλο επικοινωνίας με την κυβέρνηση των Ταλιμπάν. Πράγματι, στις 22 Μαΐου 2025 οι υπουργοί Εξωτερικών της Κίνας, του Πακιστάν και του Αφγανιστάν συμφώνησαν στην ένταξη του Αφγανιστάν στον Οικονομικό Διάδρομο Κίνας Πακιστάν (China Pakistan Economic Corridor – CPEC), που αποτελεί τμήμα του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» (Belt and Road Initiative – BRI) της Κίνας[15]. Η Ρωσία δεν θεωρεί την κινεζική παρουσία στο Αφγανιστάν ως απειλή στα συμφέροντά της, αλλά πιθανότατα ο στόχος της είναι να μην επιτρέψει με την απουσία της στην Κίνα να μονοπωλήσει την άσκηση επιρροής στην εν λόγω χώρα. Η Μόσχα συνεργάζεται με το Πεκίνο σε πολλούς τομείς αλλά, λόγω της ανισορροπίας οικονομικής ισχύος μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων, η Ρωσία πιθανότατα επιδιώκει να αποτρέψει τις χώρες της περιφέρειάς της όπως το Αφγανιστάν από το να προσδεθούν αποκλειστικά στο κινεζικό άρμα. Λόγω της σχετικής της αδυναμίας, η Ρωσία επέλεξε να αναγνωρίσει de jure το καθεστώς, προσπαθώντας να εξισορροπήσει την κινεζική de facto αναγνώριση.
Εν κατακλείδι, οι ρωσικές κινήσεις, σηματοδοτούν την ολοκλήρωση μίας διαδικασίας de jure αναγνώρισης του «Ισλαμικού Εμιράτου του Αφγανιστάν» από την Ρωσία. Είναι αναμενόμενο να πραγματοποιηθεί σε επόμενο στάδιο μια διπλωματική, οικονομική και ενδεχομένως στρατιωτική συνεργασία ανάμεσα στα δύο κράτη. Η αναγνώριση δεν έχει ουδέτερο χαρακτήρα αλλά επιδιώκει να υπονομεύσει την δυτική διεθνή τάξη πολιτικά και ηθικά και επί του πεδίου. Αυτή φαίνεται να είναι και η κοινή γραμμή των κυβερνήσεων σε Καμπούλ και Μόσχα.
Κολύβας Ιάσονας
Τελειόφοιτος Φοιτητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Μέλος της Ομάδας Κεντρικής Ασίας και Ρωσίας του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών.
Πηγές
[1] Al Jazeera, «Russia’s Supreme Court Suspends Ban on Afghanistan’s Taliban.», 17 Απριλίου 2025, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/4/17/russia-suspends-ban-on-taliban.
[2] Pajhwok Afghan News, «Moscow Agrees to Accept Diplomat from Kabul.», 23 Απριλίου 2025, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://pajhwok.com/2025/04/23/moscow-agrees-to-accept-diplomat-from-kabul/.
[3] Jason Burke. «Who Is Thought to Be behind the Moscow Attack?», The Guardian, 23 Μαρτίου 2024, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://www.theguardian.com/world/2024/mar/23/who-is-thought-to-be-behind-the-moscow-attack.
[4] CBS News, «Afghanistan Taliban Minister Khalil Haqqani Dead in Kabul Explosion amid ISIS Clashes.», 11 Δεκεμβρίου 2024, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://www.cbsnews.com/news/afghanistan-taliban-minister-khalil-haqqani-dead-kabul-explosion-isis-clashes/.
[5] Abid Hussain, «Blast at Taliban-Linked Pakistani Seminary Kills Six People, Injures 20.», Al Jazeera, 28 Φεβρουαρίου 2025, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/2/28/blast-at-taliban-linked-pakistani-seminary-kills-six-people-injures-20.
[6] The Jamestown Foundation, «Russia Seeks to Extend Transport Routes to Afghanistan.», 15 Ιανουαρίου 2025, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://jamestown.org/program/russia-seeks-to-extend-transport-routes-to-afghanistan/.
[7] The Diplomat, «Russia Expands Oil Trade South via Afghanistan, Seeking Warm Water Ports.», Μάιος 2024, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://thediplomat.com/2024/05/russia-expands-oil-trade-south-via-afghanistan-seeking-warm-water-ports/.
[8] Anadolu Agency, «Afghanistan, Russia Sign Deals on Transportation, Trade, Gas Exploration.»,16 Μαΐου 2025, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/afghanistan-russia-sign-deals-on-transportation-trade-gas-exploration/3570965.
[9] Islamic Emirate of Afghanistan, «First Afghanistan-Russia Trade Forum Inaugurated.», 16 Μαΐου 2025, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://www.alemarahenglish.af/first-afghanistan-russia-trade-forum-inaugurated/.
[10] Baldoni Giovanni, «A Theoretical Analysis of Russian Foreign Policy Changes under Vladimir Putin.», E-International Relations, 10 Σεπτεμβρίου 2016, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://www.e-ir.info/2016/09/10/a-theorical-analysis-of-russian-foreign-policy-changes-under-vladimir-putin/.
[11] Pajhwok Afghan News, «Lavrov: West Seeks to Establish Its Presence in Afghanistan.», 24 Απριλίου 2025, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://pajhwok.com/2025/04/24/lavrov-west-seeks-to-establish-its-presence-in-afghanistan/.
[12] Nikita Smagin, «As the New Syrian Regime Gains Legitimacy, It Is Pushing Russia Out», Carnegie Politika, 17 Ιουνίου 2025, τελευταία πρόσβαση: 10/09/2025, https://carnegieindia.org/russia-eurasia/politika/2025/06/syria-russia-growing-apart?lang=en.
[13] Nikita Smagin, «Russia Is the First Country to Recognize Afghanistan’s Taliban Government. Why?», Carnegie Politika, 10 Ιουλίου 2025, τελευταία πρόσβαση: 10/9/2025, https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2025/07/russia-afghanistan-new-government?lang=en.
[14] Al Jazeera, «Is China’s Recognition of Afghanistan Envoy a Diplomatic Win for Taliban?», 14 Φεβρουαρίου 2024, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://www.aljazeera.com/news/2024/2/14/is-chinas-recognition-of-afghanistan-envoy-a-diplomatic-win-for-taliban.
[15] Times of India, «China-Pakistan Economic Corridor to Expand into Afghanistan: Why It Matters for India.», 21 Μαΐου 2025, τελευταία πρόσβαση: 23/5/2025, https://timesofindia.indiatimes.com/india/china-pakistan-economic-corridor-to-expand-into-afghanistan-why-it-matters-for-india/articleshow/121315480.cms.