COP29 – Μπακού: Πλατφόρμα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής ή πεδίο επιδίωξης γεωπολιτικών συμφερόντων;
Η εργαλειοποίηση διοργανώσεων διεθνούς κλίμακας για την προώθηση εθνικών συμφερόντων δεν αποτελεί νέο φαινόμενο στις Διεθνείς Σχέσεις. Αντίθετα, η ιστορία παρέχει πλήθος παραδειγμάτων κρατικών και μη κρατικών δρώντων που αξιοποίησαν αυτή την τακτική για να ανατρέψουν την ισορροπία ισχύος προς όφελός τους.
Στην περίπτωση της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP29), κατέστη σαφές από νωρίς πως η διοργανώτρια χώρα, το Αζερμπαϊτζάν, δεν αντιμετωπίζει τη διοργάνωση ως απλώς μία πλατφόρμα για τη διαμόρφωση παγκόσμιας κοινής πολιτικής για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Αντιθέτως, το καθεστώς Αλίγιεφ εργαλειοποίησε το γεγονός, το οποίο διεξήχθη στο Μπακού από τις 11 έως τις 22 Νοεμβρίου 2024, ώστε να προωθήσει τα γεωπολιτικά του συμφέροντα. Πιο συγκεκριμένα, αντιμετώπισε τη διάσκεψη ως μέσο βελτίωσης της επιβαρυμένης του διεθνούς εικόνας. Τη θεώρησε επίσης ως ευκαιρία για να πλήξει το Παρίσι, οι θέσεις του οποίου έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τα αζερικά συμφέροντα. Το παρόν ενημερωτικό σημείωμα παρέχει μία συνοπτική ανάλυση των βασικών εξελίξεων που έλαβαν χώρα στο πλαίσιο της διάσκεψης.
Η ανάληψη της διοργάνωσης της COP29 από το Αζερμπαϊτζάν προκάλεσε αντιδράσεις, με τους επικριτές της απόφασης να επισημαίνουν την εξάρτηση της χώρας από υδρογονάνθρακες, η οποία δεν συνάδει με τις αρχές της βιωσιμότητας και της ισότιμης πράσινης μετάβασης που επιδιώκονται στο πλαίσιο της πλατφόρμας.
Παρά τις σχετικά πρόσφατες προσπάθειές της για πράσινη μετάβαση, η χώρα του Καυκάσου παραμένει έντονα εξαρτημένη από τις εξαγωγές φυσικού αερίου και το πετρέλαιο, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 92,5% των συνολικών εξαγωγών της.
Πέραν των περιβαλλοντικών ζητημάτων, στο επίκεντρο των αντιδράσεων τέθηκε και το ζήτημα της εθνοκάθαρσης που διενεργήθηκε από το Μπακού σε βάρος των Αρμενίων κατοίκων του Ορεινού Καραμπάχ/Αρτσάχ τον Σεπτέμβριο του 2023, αλλά και οι συνεχείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των ελευθεριών του λόγου, του Τύπου και του ασύλου.
Με βάση τα παραπάνω, δεν είναι λίγοι οι παρατηρητές που επισημαίνουν πως, μέσω της διοργάνωσης της COP29, το Μπακού αποσκοπούσε στη βελτίωση της διεθνούς εικόνας του και τη νομιμοποίηση των πράξεών του. Το παραπάνω επισημάνθηκε και μέσω κοινού ανακοινωθέντος που εκδόθηκε από 53 Αρμενικές οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, στις 23 Οκτωβρίου.
Στους πιο έντονους επικριτές του Μπακού συγκαταλέγονται η Σουηδή ακτιβίστρια που προωθεί την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, Greta Thunberg, και ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ, Frank Pallone. Αμφότεροι βρέθηκαν στο στόχαστρο των κρατικά ελεγχόμενων μέσων ενημέρωσης του Αζερμπαϊτζάν. Μάλιστα ο Pallone, γνωστός για τις φιλοαρμενικές του θέσεις, κατηγόρησε το καθεστώς Αλίγιεφ για οργάνωση βίαιων διαδηλώσεων με στόχο την αποτροπή της συμμετοχής του στη διάσκεψη.
Παράλληλα, το Μπακού αξιοποίησε μέσα Ψηφιακής Διπλωματίας μέσω της επιστράτευσης ψεύτικων λογαριασμών (bots), στοχεύοντας στην αντιστροφή των αρνητικών εντυπώσεων και σχολιάζοντας συστηματικά στις σχετιζόμενες με την COP29 αναρτήσεις, ώστε να υπερκεραστούν τα αρνητικά σχόλια από τα θετικά.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί πως η αρμενική αντιπροσωπεία δεν παρέστη στη διάσκεψη. Ωστόσο, η απόφαση του Ερεβάν να αποσυρθεί από τη διεκδίκηση της διοργάνωσης και να στηρίξει την αζερική υποψηφιότητα ερμηνεύθηκε ως ένδειξη καλής θελήσεως και προσήλωσης στο στόχο υπογραφής ειρηνευτικής συμφωνίας με το Αζερμπαϊτζάν. Πιο συγκεκριμένα, το αρμενικό Υπουργείο Εξωτερικών διευκρίνισε ότι η απόσυρση σχετίζεται με τα αμοιβαία μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που θεσπίστηκαν μεταξύ των δύο κρατών.
Μερικούς μήνες πριν τη διεξαγωγή της συνδιάσκεψης, ο Αζέρος Πρόεδρος Ι. Αλίγιεφ δήλωσε πως το Μπακού προτίθεται να χρηματοδοτήσει τη συμμετοχή αναπτυσσόμενων και μικρών σε έκταση νησιωτικών κρατών, προκειμένου να ενισχύσει τον ρόλο τους στην καταπολέμηση των τρεχουσών επιτακτικών περιβαλλοντικών ζητημάτων.
Παρότι σε μία πρώτη ανάγνωση η εν λόγω κίνηση φαίνεται να έχει έναν αλτρουιστικό χαρακτήρα, στην πραγματικότητα η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από ένα πρόσχημα για το Μπακού, το οποίο αποσκοπεί, για ακόμη μία φορά, στην προώθηση των γεωπολιτικών του συμφερόντων.
Πιο συγκεκριμένα, η αζερική χρηματοδότηση διοχετεύθηκε σε κράτη που συνδέονται άμεσα με τα στρατηγικά συμφέροντα της Γαλλίας, καθώς αποτελούν αποικιακά εδάφη και υπερπόντιες κτήσεις της τελευταίας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί πως μόλις πριν μερικούς μήνες, το Μπακού κατηγόρησε το Παρίσι για άσκηση «νεο-αποικιακής» πολιτικής, υποκινώντας ένα αυτονομιστικό κίνημα που αποσκοπούσε στην λήξη της γαλλικής αποικιοκρατικής παρουσίας στη Νέα Καληδονία, η οποία βρίσκεται στον νότιο Ειρηνικό Ωκεανό. Το αποτέλεσμα ήταν η διεξαγωγή μίας σειράς διαδηλώσεων στο νησιωτικό κράτος, στις οποίες, μεταξύ άλλων, εθεάθησαν και αζερικές σημαίες. Στο πλαίσιο αυτό ο Ζ. Νταρμανάν, μέλος της γαλλικής εθνοσυνέλευσης, εξαπέλυσε στις 16 Μαΐου 2024 ευθείες κατηγορίες προς το Αζερμπαϊτζάν για την υποκίνηση των εν λόγω κινημάτων, με το τελευταίο να αρνείται κάθε ανάμειξη.
Η αζερική προσπάθεια υποκινήθηκε μέσω της Ομάδας Πρωτοβουλίας του Μπακού (Baku Initiative Group – BIG), η οποία ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 2023, με στόχο«την πλήρη εξάλειψη της αποικιοκρατίας». Μάλιστα η ομάδα αυτή προέβη στη διοργάνωση μίας διάσκεψης στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, με τη συμμετοχή εκπροσώπων όχι μόνο της Νέας Καληδονίας, αλλά και άλλων γαλλικών υπερπόντιων εδαφών όπως η Γαλλική Πολυνησία, η Γαλλική Γουιάνα, η Μαρτινίκη, η Γουαδελούπη και η Κορσική. Η διάσκεψη αυτή έληξε με μία κοινή δήλωση των συμμετεχόντων, μέσω της οποίας καταδίκαζαν την γαλλική αποικιακή πολιτική.
Ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν κλιμάκωσε τη ρητορική του περί «νεο-αποικιοκρατικής» πολιτικής στο πλαίσιο των ομιλιών του στην COP29, συμπεριλαμβανομένου του εναρκτήριου λόγου του. Μάλιστα, αναφέρθηκε στις βίαιες διαδηλώσεις που έλαβαν χώρα στη Νέα Καληδονία, επιρρίπτοντας τις ευθύνες για την κλιμάκωσή τους στις ενέργειες του Προέδρου της Γαλλίας Ε. Μακρόν. Η τοποθέτησή του πυροδότησε διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ Μπακού και Παρισιού, με ανταλλαγή αιχμηρών δηλώσεων. Αποκορύφωμα υπήρξε η αποχώρηση της Υπουργού Οικολογίας της Γαλλίας, A. Pannier-Runacher, από τη διάσκεψη.
Τα παραπάνω εγείρουν ερωτήματα ως προς το ξαφνικό ενδιαφέρον που εκδηλώνει το Μπακού για τα δικαιώματα των αποικιακών κρατών και υπερπόντιων κτήσεων ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων, τα οποία μάλιστα βρίσκονται σε μία περιοχή αρκετά απομακρυσμένη, γεωγραφικά, από αυτό.
Η κίνηση της αζερικής ηγεσίας και η πρόθεσή της να χρηματοδοτήσει τη συμμετοχή των μικρών νησιωτικών κρατών στην COP29 φαίνεται ότι αποτελεί μέρος μίας ευρύτερης στρατηγικής που επιχειρεί να πλήξει το Παρίσι. Πιο συγκεκριμένα, η κίνηση αυτή ενδέχεται να είναι μέρος της πολιτικής «αντιποίνων» του Μπακού για τη διαρκή υποστήριξη που παρείχε και εξακολουθεί να παρέχει το τελευταίο στο Ερεβάν, τόσο κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στο Ορεινό Καραμπάχ/Αρτσάχ όσο και κατά τις τρέχουσες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Πρόκειται δηλαδή για ενός είδους επίδειξη ισχύος και ταυτόχρονα προειδοποίηση προς τη γαλλική ηγεσία, ώστε η τελευταία να αναθεωρήσει την υποστήριξή της προς την Αρμενία, καθώς θέτει εμπόδια στην επίτευξη των στρατηγικών στόχων του Μπακού.
Τα παραπάνω καθιστούν σαφή την εργαλειοποίηση της COP29 από το Αζερμπαϊτζάν, στο πλαίσιο της ευρύτερης διπλωματικής στρατηγικής που ακολουθείται από τη χώρα.
Η σειρά διπλωματικών επεισοδίων που εκτυλίχθηκαν μεταξύ Μπακού και Παρισιού υπογραμμίζουν τη διαρκώς κλιμακούμενη αντι-δυτική ρητορική του Αζερμπαϊτζάν, ιδιαίτερα προς κράτη όπως η Γαλλία και οι ΗΠΑ.
Η ρητορική αυτή συνδέεται άμεσα με τη θέση των κρατών αυτών ως προς τη σύγκρουση στο Ορεινό Καραμπάχ/Αρτσάχ, καθώς έχουν καταδικάσει πολλάκις τις πολιτικές εθνοκάθαρσης που εφαρμόστηκαν από το Μπακού στην περιοχή στον απόηχο της μονομερούς στρατιωτικής επιχείρησης του Σεπτεμβρίου του 2023, η οποία οδήγησε στην πλήρη ανακατάληψη της περιοχής από το Αζερμπαϊτζάν.
Τα γεγονότα αυτά εκτυλίσσονται σε μία χρονική συγκυρία που χαρακτηρίζεται από διαρκώς στενότερη προσέγγιση μεταξύ Μόσχας και Μπακού. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε πως η εκπρόσωπος του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών Μ. Ζαχάροβα επαίνεσε την «εποικοδομητική» προσέγγιση του Αζερμπαϊτζάν ως προς το ζήτημα της επιστροφής των αρμενίων προσφύγων του Ορεινού Καραμπάχ/Αρτσάχ. Ωστόσο, τίθενται ερωτήματα σχετικά με τα όρια μίας τέτοιας πολιτικής, δεδομένων των ισχυρών δεσμών αλληλεξάρτησης, ιδιαίτερα στον τομέα της ενέργειας, που συνδέουν το Μπακού με αρκετά δυτικά κράτη και ιδιαίτερα με τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τιμολέων Ηλίας
Τεταρτοετής φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Μέλος της Ομάδας Έρευνας Καυκάσου του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών.
Ενδεικτικές πηγές
Barseghyan, Arshaluys. 2024. «Russia praises Azerbaijan’s ‘constructive’ approach to return of Nagorno-Karabakh refugees», OC Media. 17 Οκτωβρίου. Αναγνώστηκε στο: https://oc-media.org/russia-praises-azerbaijans-constructive-approach-to-return-of-nagorno-karabakh-refugees/.
Benson, Brawley. 2024. «COP29 sounding a discouraging note .» Eurasianet. 22 Νοεμβρίου. Αναγνώστηκε στο: https://eurasianet.org/cop29-sounding-a-discouraging-note.
Eurasianet. 2024. «Azerbaijan: State media fights back against COP29 critics .» 21 Νοεμβρίου. Αναγνώστηκε στο: https://eurasianet.org/azerbaijan-state-media-fights-back-against-cop29-critics.
Eurasianet. 2024. «Azerbaijan injecting geopolitical element into COP29 climate conference .» 30 Σεπτεμβρίου. Αναγνώστηκε στο: https://eurasianet.org/azerbaijan-injecting-geopolitical-element-into-cop29-climate-conference.
Eurasianet . 2024. «COP29: Baku climate conference experiences some turbulence .» 14 Νοεμβρίου. Αναγνώστηκε στο: https://eurasianet.org/cop29-baku-climate-conference-experiences-some-turbulence?utm_source=dlvr.it&utm_medium=facebook&fbclid=IwY2xjawGy_TNleHRuA2FlbQIxMQABHbRJKPNAaZ-ETY3CNlZNToxheT-8SE05BId8t4ZvNzeAepVp0KAPXfrhaA_aem_bAzvqh2hLZJJ93pvRe0zpA.
Farhadova, Aytan. 2024. «Baku-linked group hosts conference on European colonialism at UN HQ .» OC Media. 25 Ιουνίου. Αναγνώστηκε στο: https://oc-media.org/baku-linked-group-hosts-conference-on-european-colonialism-at-un-hq
Farhadova, Aytan. 2024. «France accuses Azerbaijan of supporting riots in New Caledonia .» OC Media. 17 Μάιος. Αναγνώστηκε στο https://oc-media.org/france-accuses-azerbaijan-of-supporting-riots-in-new-caledonia/.
Farhadova, Aytan. 2024. «French and Azerbaijani Foreign Ministry issue tit for tat summons of ambassadors .» OC Media. 20 Νοεμβρίου. Αναγνώστηκε στο: https://oc-media.org/french-and-azerbaijani-foreign-ministry-issue-tit-for-tat-summons-of-ambassadors/.
Farhadova, Aytan. 2024. «US Congressperson Pallone claims Aliyev organised ‘violent protest’ to block his COP29 participation .» OC Media. 19 Νοεμβρίου. Αναγνώστηκε στο: https://oc-media.org/us-congressperson-pallone-claims-aliyev-organised-violent-protest-to-block-his-cop29-participation/.
Tashchyan, Mariam. 2024. «COP29: Armenia’s voice in global climate negotiations .» Heinrich Böll Stiftung. 13
Νοεμβρίου. Αναγνώστηκε στο: https://ge.boell.org/en/2024/11/13/cop29-armenias-voice-global-climate-negotiations.
The Guardian. 2024. «This isn’t a fantasy’: why is distant Azerbaijan being linked to deadly New Caledonia riots.» 17 Μαΐου. Αναγνώστηκε στο: https://www.theguardian.com/world/article/2024/may/17/new-caledonia-riots-explainer-azerbaijan-flags-noumea-link.